Bist du bei mir - IM Jan de Wit (1949-2025)

Ik wil het niet psychologiseren, maar mijn liefde voor het orgel is de liefde voor mijn vader. Ik wil je graag vertellen over een moment - 38 jaar geleden - waarbij het orgel op ons allebei blijvend indruk maakte. 

Het gaat om een concert op het Alkmaarse Van Hagerbeer Schnitger-orgel in 1987. Mijn vader wilde dat weekend nog meer horen van dit instrument. Een paar dagen eerder was hij naar de ingebruikname van dit gerestaureerde orgel geweest. De bijdrage van de organist Klaas Bolt met zijn improvisatie op psalm 87 maakte grote indruk op hem. 

de luiken gaan open

de registers staan klaar

het orgel speelt

Die zaterdag nam mijn vader mij en mijn broer Gert mee. We kwamen wel vaker in grote kerken. Maar de Grote of Sint Laurenskerk in Alkmaar maakte een overweldigende indruk toen ik er binnenstapte. De hoogte van het gewelf en dan... Het orgel. Wat een instrument.

Een lange draad hing uit het orgel. Het slingerde zo naar beneden tussen hemel en aarde en was verbonden met een geluidsinstallatie. Van achter de speeltafel vertelde de Haarlemse organist Klaas Bolt over de vele klanken van het orgel en liet het al improviserend horen. Fluiten, prestanten, trompetten - en niet te vergeten de vox humana's.

sprankelend beekje

vogelfluit en trompetschal

luister het orgel

De vox humana imiteert de zingende, menselijke stem. In 1725 maakte Schnitger er 2 voor dit orgel. 1 op het bovenwerk en 1 op het rugwerk. De stemmen vormen elkaars tegenhanger - alsof twee mensen een duet zingen. Klaas Bolt liet dat horen met een muziekstukje van Bach.

Het heet Bist du bei mir. Het klinkt niet voor niets melancholisch. De tekst is nogal wat. Ik zal het voorlezen en dan proberen te vertalen:

Bist du bei mir, geh ich mit Freuden

zum Sterben und zu meiner Ruh.

Ach, wie vergnügt wär so mein Ende,

es drückten deine schönen Hände

mir die getreuen Augen zu!

Ben jij met mij, zodat ik blijmoedig

kan sterven en mijn rust vinden.

Ach, hoe vredig zou mijn einde zijn

als jouw liefdevolle handen

mijn trouwe ogen zouden sluiten!

De uitvoering van Klaas Bolt op het Van Hagerbeer Schnitgerorgel stimuleerde mijn vader enorm in zijn orgelspel. Hij ging meer orgelliteratuur spelen en zette Bist du bei mir vaak op het programma in de kerkdienst. De mensen in de kerk neurieden massaal de melodie mee als hij het speelde.

Hij ontplooide zich als een echte kerkorganist. Orgelspelen bij kerkdiensten was voor hem alles. Hij gaf er alles voor op, als hij maar kon blijven spelen. Die speeltafel trok hem, altijd weer. Het was vorig jaar ook een harde klap voor hem, toen hij geen kerkdiensten meer mocht dienen met zijn spel.

de speeltafel lonkt

voor het spelen van een spel

de muziek begint

Het bezoek aan het Alkmaarse orgel zette mij ook op het spoor van de orgelmuziek. Ik was begonnen met blokfluit en nam later mijn vaders liefde voor het orgel over. Uiteindelijk is het orgel het samenspel van al die blokfluiten die je als organist tot klinken brengt. Die grote liefde voor de muziek, het orgel en het kerklied, draag ik bij mij. Daarvoor ben ik mijn vader dankbaar.

Het concert van de ingebruikname werd later uitgezonden op de radio. Mijn vader nam het op op een cassettebandje en draaide het veel. Dan neuriede hij de melodie van Bist du bei mir altijd mee. 

na het doodsuur

als je adem verzwijgt

ben jij bij mij

Toelichting

In dierbare herinnering mijn vader Jan de Wit (3 mei 1949 - 13 oktober 2025). 

Dit is (licht aangepaste) tekst - zonder de tranen - van mijn voordracht bij de afscheidsdienst op 20 oktober in de Oud-Katholieke kerk van Arnhem. De haiku in de lopende tekst zijn toegevoegd.