Mammoeten en een binnenzee

Voor een dichtwedstrijd schreef ik een gedicht over een binnenzee. Een toekomstbeeld dat even ver teruggaat als vooruitwijst met alle klimaatveranderingen in het vooruitzicht.

Mammoetenzee

morgenochtend vroeg

een speels mammoetenkind springt

in de binnenzee

voor de kust achter de dijk

glimlachen zon en water

kijk hoe het jong gaat

zijn slagtanden grinniken

tegen het water

de zwembandjes om

de buitendijk hoog houdt het

klimaat wel tegen

de golfjes brabbelen licht

terug naar zon en water

niemand vreest nog iets

tot mamamammoet opdoemt

slagtanden glimmen

Merel of engel

Bij het concert zingt een merel. Het is aan het einde als toegift. De organist speelt Bach en componisten onder invloed van Bach. Dan - na het applaus - zingt de merel. Ik staar omhoog naar het instrument. Vlak onder het kerkgewelf zingt een engel. De lange zwarte haren, de oranje mondhoeken. Het klinkt hemels.

In de kerk fluiten andere merels mee. Blackbird. De zonnestralen stralen de zomerdag op het blauwe orgel. Nog mooier dan het al is. Hooguit de nachtegaal, die fluit soms mee met de Rossignol.

blonde haren

wapperen een glimlach

een oranje knipoog

Uitkijken! - of Den Treek

verborgen in grond

de omgevallen bomen

bos uit de ijstijd

de stammen ringen jaren

vol kou, vocht en regenen

een nieuwe ijstijd

wacht de stoppende golfstroom

bezwete angstdroom

het stervende hout

takken deinen dodelijk

traag op de ijswind

niemand doet er iets tegen

verlamd vliegen vliegtuigen

over de rampplek

staat het boordevol bordjes

pas op voor de wolf

Wekservice - #zkv

Ze vertelt me dat mijn nieuwsbrief haar elke zondagochtend wekt. Hij stroomt precies om 7 uur de mailbox binnen. Dat geeft een pingeltje op de telefoon die op haar nachtkastje ligt. Het is echt heerlijk wakker worden, zegt ze. Ik kan het mij niet voorstellen. Mijn telefoon is stil. Al heb ik heel lang WhatsApp-berichtjes laten pingen bij binnenkomst. Nu zwijgt mijn telefoon in alle talen.

Voorlezen

Een man die mijn verhaaltjes leest, leest ze 's zondagsmorgens bij het ontbijt voor aan zijn vrouw. Heel schattig. Ook dat kan ik mij niet zo goed voorstellen. Mijn ouders lezen elkaar de krant voor bij het ontbijt. Ik word er vooral heel onrustig van.

Sta je nou elke zondag zo vroeg op? vraagt de vrouw aan mij. Ik knik. Schrijf je het dan ook? Ik schrijf het zaterdags en dan zet ik het e-mailprogramma klaar voor zondagmorgen 7 uur. Elke zondag om 1 minuut voor 7 stuurt het programma mijn berichtje naar de 67 abonnees.

Baas in eigen e-mail

Het zijn er iets meer geweest. Blijkbaar vonden die de nieuwsbrief niet leuk meer. Ik weet de reden niet. Ieder mag lezen of niet lezen wat hij wil. Baas in eigen e-mail. Als je het zat bent, dan stop je.

een lampje knippert

bericht van mijn telefoon

kan niet antwoorden

Abonneren? Meld je aan voor mijn zondagse nieuwsbrief

Veni Creator Spiritus - #pinksteren

Al sta ik inmiddels anders in het leven dan toen, ik denk vandaag terug aan die tijd. 30 jaar geleden deed ik op Pinksterzondag belijdenis van het geloof in de Westerkerk van Veenendaal. We zongen psalm 17: 

Ik zet mijn treden in Uw spoor,
Opdat mijn voet niet uit zou glijden;
Wil mij voor struikelen bevrijden,
En ga mij met Uw heillicht voor.
Ik roep U aan, 'k blijf op U wachten,
Omdat G', o God, mij altoos redt,
Ai, luister dan naar mijn gebed,
En neig Uw oren tot mijn klachten.

God-in-ons

Het was bijzonder om met Pinksteren het geloof te belijden. Ik moet eraan denken als ik het boek van Johan Goud lees: Een brief die niet meer dicht kan, Gesprek met mijn ongelovige alter ego. Ik kreeg het boek vorige maand van de remonstrantse dominee en filosoof. Hij schrijft:

Toen de Leidse godsdienstfilosoof Herman Heering mij op Pinksterzondag als remonstrants predikant in Eindhoven bevestigde, in juni 1984, typeerde hij de grote christelijke feesten met de woorden die me bijgebleven zijn: Kerstfeest als de viering van God-met-ons, Pasen als het feest van de opstanding en van God-voor-ons, Pinksteren als de viering van God-in-ons.

Een betere aanduiding voor het bijzondere feest van de geest is er eigenlijk niet. De goddelijke geest die in ons leeft, inspiratie geeft en liefde. Dat is meer dan een wens. Het is een levenskracht.

Pinksterhymne

De Pinksterhymne Veni Creator Spiritus is één van de mooiste hymnes. Het verlangen naar de schepper en de geest, die het hart vervullen van hemelse barmhartigheid. De tekst ook veelomvattend over het duistere verstand dat verlicht wordt door de geest in de vertaling van J.W. Schulte Nordholt.

Verlicht ons duistere verstand,
geef dat ons hart van liefde brandt,
en dat ons zwakke lichaam leeft
vanuit de kracht die Gij het geeft.

De geest zorg voor levenskracht. Het is de adem waarmee God de mens bij de schepping tot leven wekte. De geest die leven geeft, het verstand inspireert en de liefde opwekt.

Notre-Dame Parijs

Er is op Youtube een filmpje uit de Notre-Dame in Parijs. Een priester zet met een heel zwaar Frans accent het Veni Creator Spiritus in. Dan nemen het orgel en de mensen in de kerk het over. Dat is voor  Pinksteren.

de stem zweeft hoog door
de gewelven een gebed
kom schepper geest

Eerste en laatste regel

De dichtbundel Zombie zoekt zielgeno(o)t van Jan Lauwereyns bevat aan het einde een gedichtencyclus van 15 gedichten. Ze heten 'Pijnboomheuvel, Een heuse zombiekrans'.

Met de gedichten is iets bijzonders aan de hand. Ze hebben een heel strakke structuur. Als je begint met lezen, valt het niet eens zo op. Ik zag bijvoorbeeld de rijmwoorden helemaal niet eens. Net als dat alle gedichten 14 regels tellen, met een rijmschema: a - a - b - c - c - b - e - e - f - g - g - f - h - h.

Eerste en laatste regel

Ik merkte bij het 3e gedicht dat de laatste regel van het vorige, de eerste is van de laatste. Terwijl ik zo doorlas, vroeg ik mij af of er niet een leuk gedicht van zou zijn te componeren. Alle regels die het lyrisch ik herhaalt, komen dan in een nieuw gedicht terecht.

Ik had het rijmschema nog niet ontdekt en bedacht dat het leuk zou zijn om dat gedicht te schrijven in een blog. Het zou dan zo worden:

Probeer een vluchtbeweging, ontsnap aan de leegte die neigt

In alles om niets, je Pinus van Thunberg knikt en zwijgt,

Je pijnboomgeest vertoont zich, voorgrondwezen van blijven,

Naar waarheid die achter prikkels en feiten een puntje zet,

Bij wijlen schijnt de tegenspraak een binnenpret,

Omwille van het vlieten zal het nu beklijven,

Omwille van het drijven zal het hier vergaan,

Met lef van doodsverachting ontdoe je wat nooit is gedaan,

Het mos beraamt, met bittere tranen voor zoete regen,

Een nachtvlinder fladdert zijn onherhaalbare vleugelslagen

Uit liefde voor boze en drang naar kwadere dondervlagen,

Van pissebedden kun je leren het rotten vegen,

Erg ver in elders of vroeger of later ben je niet,

Lees liever het hopen van stoffen in wat je voor je ziet.

Ik ben gek op structuren. Ze geven mijn creatieve maar zeer wild fladderende brein een beetje richting. Ik snap zeker dat veel hedendaagse dichters helemaal niet van structuren houden. En het zoveelste sonnet kan je als dichter snel de keel uit hangen. 

Rijmdwangmatig

Ik heb zelf daarom bijvoorbeeld weinig plezier aan de plezierdichter Driek van Wissen. Terwijl zijn vriend en mededichter Jean Pierre Rawie net zulke structuren gebruikt, maar veel minder (rijm)dwangmatig overkomt. 

Zelf schrijf ik vooral haiku's en heb een eigen vorm gevonden in gedichten die strakke vormen in lettergrepen krijgen. Het lettergrepen tellen dwingt mij om beter na te denken over de tekst. 

Het scherpt mij om zo min mogelijk woorden te gebruiken om precies dat te zeggen wat ik wil zeggen. De verrassing bij het sonnet in de zoektocht naar rijmwoorden ben ik meer en meer als hindernis gaan beschouwen.

Pijnboomheuvel

Tot mijn verbazing zie ik aan het einde van de cyclus precies dit gedicht staan met de titel: 'Pijnboomheuvel'. Bovendien houdt hij de strakke structuur van de andere gedichten hier ook aan, compleet met rijm. Net als dat het ook een bijzonder gedicht oplevert dat niks onderdoet aan de rest. 

Blijft bij mij de vraag of hij dit gedicht het eerst heeft geschreven of dat het al schrijvend is ontstaan, zoals ik het ervaren heb bij het lezen.

de structuur een huis

palen, muren, dak

ramen om uit te kijken

Jan Lauwereyns: Zombie zoekt zielgeno(o)t, Gedichten. Koppernik, 2023. 69 pagina's. 

Driedubbele zetfout - #zkv #wow #wot #aandacht #lezen

Je hebt van die boeken die je van de bibliotheek leent of tweedehands koopt, waarin een lezer een fout onherstelbaar heeft verbeterd. Meestal met potlood, maar soms met pen. Dat zijn de ergste.

Terwijl de meeste fouten eigenlijk best aandoenlijk zijn. Het is jammer als je erop gewezen wordt. Dat lijkt dan het meeste op een mop die je niet snapt en iemand dan uitlegt. Daar hoef je ook nooit om te lachen. Zelf de fout ontdekken is veel leuker.

Ik lees in Hans van Straten De omgevallen boekenkast op bladzijde 207:

Weer een parel gevonden voor mijn collectie betekenisvolle zetfouten, een fout zo onopvallend dat hij nu al minstens vier drukken in het voorbericht staat van het Latijns-Nederlands Woordenboek van Dr. J.F.J.Fontijn: 'Het eerste deel van dit woordenboek is bewerkt naar het Lateinisch-Deutsches Schwulwörterbuch von Prof. K.E.Georges...*

Het * betekent dat er achterin nog een aantekening staat. Daar staat op pagina 343 bij 203:

Pas later ben ik erachter gekomen dat er in deze zin nog een repeterende zetfout staat. Dr. J.F.L.Fontijn heeft nooit bestaan, de bewerker was dr. J.F.L.Montijn, een bekend classicus uit de late jaren van de vorige eeuw.

De grap is de zetfout in de zetfout, want de aantekening heeft betrekking op iets op pagina 207 en niet op pagina 203 zoals er nu voor staat.

gekleefd op papier

zwijgen de letters bedrukt

ontsnapte aandacht

WoW

WoW is een initiatief van Irene en Karin. Deze week schrijven we over aandacht.

Betuttelen - #wow #wot #feedback

Zie het als een cadeautje, zeggen coaches en leidinggevenden vaak. Ik vind feedback zelf wel lastig. Zeker als het verpakt wordt als een cadeautje, maar het dan niet blijkt te zijn.

Feedback leeft op vertrouwen. Van degene die het ontvangt, maar ook van degene die het geeft. En dat roept de feedback niet altijd op.

Tesselschade en Vrouwkje

Afgelopen november vertelt dichter Vrouwkje Tuinman in de bibliotheek van Alkmaar over de dichter Maria Tesselschade Roemers Visscher (1594-1649). De dochter van de dichter en rijke handelaar Roemer Visscher (1547-1620). Hij noemt zijn dochter naar het grote verlies dat hij lijdt bij Texel. 

De boten wachten op de Rede van Texel in december 1593 tot de wind gunstig genoeg is om uit te varen. De wind is ongenadig. 44 schepen van Roemers investering gaan bepakt en bezakt verloren.

Trouwen en wonen in Alkmaar

Zijn dochter krijgt een 3 maanden later bij haar geboorte de naam Tesselschade. Thuis liefdevol Tessel genoemd. Ze trouwt en gaat wonen in Alkmaar. Daarom vertelt Vrouwkje Tuinman over deze bijzondere dichter. Het is namelijk precies 400 jaar geleden dat Tesselschade trouwt met Allart Jansz. Crombalch. Op 26 november 1623.

Vrouwkje vergelijkt in de Alkmaarse bibliotheek haar eigen gedichten met de poëzie van haar 17e-eeuwse collega Tessel. Het geeft een paar mooie inzichten. Ze delen de onderwerpen dood, rouw en tuinieren. Allebei hebben ze een gedicht over Maria Magdalena geschreven. En beide vertoeven graag in hun tuinhuis iets buiten de stad.

Betuttelaars

Vrouwkje vertelt over het dichtgroepje waar Tesselschade deel van uitmaakt. Voor ze trouwt, zijn in haar ouderlijk huis in Amsterdam, Vondel, Huygens en Hooft kind aan huis. Ze komen vaak langs om hun werk te bespreken. Soms legt ze haar gedichten aan hen voor. Dan bespreken ze deze en kan ze op ideeën komen om haar gedicht nog beter te maken. 

Betuttelen noemen ze dat. Aan haar betuttelaars schrijft ze regelmatig brieven. De weinige gedichten die er nog van haar zijn, zijn overgeleverd via die brieven. 

Baas over eigen tekst

Vrouwkje heeft ook haar betuttelaars. De belangrijkste opmerking die ze erbij maakt is dat je als schrijver de baas bent over je tekst. Dus je hoeft je ook niks van betuttelaars aan te trekken. Ze zitten er soms helemaal naast. Dan is het wel zo fijn dat je lekker je eigen zin kan doordrijven.

Feedback als betutteling is meer dan welkom. Ik vraag regelmatig aan iemand om een gedicht of verhaal van mij te lezen. Een eerste lezer kijkt toch anders naar de tekst dan de schrijver. Het geeft vaak nieuwe inzichten en helpt mee om op een nieuwe manier naar je eigen werk te kijken.

Gedichtencyclus

Afgelopen weken ben ik druk aan het schrijven van een gedichtencyclus. Ik vind het moeilijk om mij ervan los te maken. De eerste versie is al door iemand gelezen. Ze haalt er een paar heftige stekeligheden uit. Nu kan ik weer verder werken aan het herstel.

Dat geldt ook voor de blogjes. De reacties van lezers helpen je verder te denken over wat je geschreven hebt. Soms wijzen ze precies op dat stukje waar je zelf niet het antwoord voor wist. Of laten weten dat als je die 2 alinea's omdraait, je stuk aan kracht of betekenis wint. Advies dat heel waardevol is.

Meelezers gezocht

Ik heb trouwens een eigen meeleeslijst. Dan krijg je elke zondag een kort verhaal met een gedicht in je e-mail. En daar mag je altijd op reageren. Het levert soms hele mooie mailwisselingen op.

Ik zoek nog meelezers voor mijn nieuwe gedichtenproject. Wil je meelezen? Stuur gerust een berichtje. 

woorden buitelen

zonder een duidelijk doel

ongevraagd advies

Weerspiegeling en glans

Ik ben er al 25 jaar niet meer geweest. Mijn oude orgelvriend viert zijn 25-jarig jubileum. Een bescheiden kerk, een bescheiden orgel, maar een mooie plek. Een tijdje uit het oog geraakt, maar ik volg hem alweer flink wat jaren op sociale media.

Het concert weerspiegelt zijn muzikale loopbaan van de afgelopen 25 jaar. Het orgel telt 11 registers, maar ze klinken prachtig. En hij weet er ook mee om te gaan. Net als het kleurrijke kistorgel voorin de kerk.

De rij orgelpijpen in 4 kleuren, het blauw van het instrument zelf en de metalen schermen met gaten om het geluid goed te vormen. Het instrument ziet er niet alleen goed uit, maar klinkt goed in de combinaties die ik hoor. Zeker ook met koor en viool erbij. Het klinkt fantastisch; zijn linkerhand weet wat zijn rechterhand doet.

Glans

Zo op het bankje zittend. De zon valt de hoge ramen binnen. Het geeft de muziek een mooi glans. En mijn gedachten dwalen naar de eerste en enige keer dat ik hier zat. Er waren andere orgelvrienden bij. Niet iedereen van toen is er nog. Dat maakt best weemoedig. Een tanka ontsnapt:

op het bankje toont
de muziek trappen omhoog
tot ze bij hen is

vijfentwintig jaar is lang
te lang om te vergeten

Even later, bij de improvisatie over het Lamm Gottes, schijnt er een haiku naar binnen:

bij het Lamm Gottes
speelt de zon door het kerkraam
symfonie van licht

Bach-cd

Hij geeft mij zijn Bach-cd mee. Een indrukwekkende cd, allemaal gespeeld op dit Bätz-orgel uit 1846. Elk werk krijgt zijn heel eigen klank en karakter mee. Knap gedaan. Zeker ook zoals hij het speelt. Dubbel nagenieten.

Karmagrot - #WOW #orgelmuziek #gerardreve #wot

De organist Laurens de Man krijgt de Nederlandse Muziekprijs van de staatssecretaris. Ze komt op haar gympies naar zijn concert op 7 maart in het Orgelpark. Hij krijgt als eerste organist deze prijs. Een bijzondere prijs voor talentvolle klassieke musici.

Ik luister naar het concert via Radio4. Hij begint met een reis langs de verschillende orgels in het orgelpark. Het is ook een reis door de muziek. Het centrale punt van het concert is Concert voor orgel en ensemble, "Reve concerto" van Martijn Padding. 

Reve Concerto

Samen met het New European Ensemble speelt de winnaar van de Nederlandse Muziekprijs deze première van het nieuwe werk. Padding schreef het "Reve concerto" speciaal voor Laurens. Op basis van enkele zinnen die Laurens hem heeft aangedragen uit het werk van Gerard Reve.

De ontwikkeling van het muziekstuk lijkt misschien het meest op een boottochtje door een grot. Je hoort de druppels vallen, elke bocht om wacht er weer een nieuwe verrassing. Met allerlei verschillende technieken, ritmes en bewegingen. Het orgel staat daarbij centraal, waar omheen de andere instrumenten figureren en spelen. Om met de stem van Gerard Reve te eindigen.

Dagsluiting

Eigenlijk geloof ik niets,

en twijfel ik aan alles, zelfs aan U.

Maar soms, wanneer ik denk dat Gij waarachtig leeft,

dan denk ik dat Gij Liefde zijt, en eenzaam,

en dat, in zelfde wanhoop, Gij mij zoekt

zoals ik U.

(Gerard Reve: Verzamelde gedichten)

De langzaam wegvloeiende akkoorden in het coda dat volgt, geven een volledige harmonie. Een mystieke ervaring; waarbij ik zelf onmiddellijk aan het Paradijs van Dante moet denken. Die volmaakte oplossing uiteindelijk in 1 noot. Het begin en het einde van de muziek.

Amper verhaal

Eerder op deze dag dat ik naar het concert van Laurens de Man luister, lees ik een interview met Herman Finkers in Onze Taal. Het gaat over zijn voorbeelden. Hij noemt Toon Hermans, Hans Dorrestijn en Willem Wilmink:

"Vooral ben ik een groot liefhebber van Gerard Reve. Er zit amper verhaal in, maar hij schrijft zo fantastisch mooi. Het heeft iets heel tragisch, dat lucht nodig heeft, en die lucht krijgt het door zijn geweldige ironie en humor. Reves vrije, geestige en ondogmatische omgang met het rooms-katholieke geloof spreekt mij ook enorm aan. In Nader tot U schrijft hij: 'de Liefde, en God, dat zijn twee woorden voor één en hetzelfde, onderling vervangbaar, en identiek. Als je het opschrijft, staat het meteen op papier ook.' Dat is briljant. Zonder die tweede zin was het iets onverteerbaars geweest; die toevoeging is niet alleen heel grappig, maar maakt wat hij beweert ook waar. Humor, kunst en religie kun je niet los van elkaar zien."

Het lijkt bij Paddings compositie dat als de stem van Gerard Reve komt, Reve uit de dood opstaat. Hij komt tot leven. Zeker ook omdat de muziek ineens een zoektocht naar harmonie krijgt die het eerder niet had; compleet met het belletje.

Voor mij is dat karma. Het karma van de grot.

het paradijs ligt

deze reis voorbij de bocht

waar alles oplost

WoW

WoW is een initiatief van Irene en Karin. Deze week schrijven we over karma.