30 november 2021

Erasmus en ik

Erasmus, ik voel mij met hem verbonden. Erasmus uit Rotterdam. Ik ben er net als hij ook geboren en te vroeg vandaan gehaald. Ik voel mij zelf ook een Rotterdammer in ballingschap. Het standbeeld van De Keijzer uit de 17e eeuw dat nu bij de Laurenskerk staat, spreekt tot de verbeelding. Zeker met het verhaal erbij dat als de klok slaat, Erasmus een bladzijde uit het boek omslaat.

Geboorteplaats Rotterdam

Niet alleen de geboorteplaats Rotterdam is wat mij bindt aan Erasmus. Ook zijn enorme liefde voor boeken. Ik zal niet zeggen dat ik net zo belezen ben als hij, want daarvoor is een mensenleven te kort. Ook zijn talenknobbel komt niet overeen. Want wat een enorm taalgevoel en taalkennis bezat Erasmus. Daar kan ik nooit aan tippen.

Wel komt de liefde overeen voor boeken. Een leven zonder boeken is onhoudbaar, stelt Erasmus. Die heel eigen wereld die spreekt uit de bladzijden. Als je echt lekker leest, ben je namelijk even helemaal van de wereld. Je mag mee in het hoofd van iemand anders.

Afkomst

Het leven van Erasmus is gehuld in veel geheimen. Over zijn afkomst is veel onduidelijk. Hij heeft veel beweringen gedaan over zijn leven die niet altijd waar zijn. Hij is een bastaardkind. Dat maakt hem extra bijzonder. Net als dat hij Rotterdam toevoegde aan zijn naam. Hij is er zo goed als zeker geboren. De jaren dat hij Nederland gewoond heeft, woonde hij in Gouda, Deventer en later in een klooster in de buurt van Gouda. Daarmee zou Gouda meer aanspraak mogen maken op Erasmus dan Rotterdam. Hij is er in elk geval verwekt.

De biografie van Sandra Langereis heb ik verslonden. Wat een prachtig boek is dat zeg. En ze heeft zich daarmee aan een lijst met prominenten vervoegt. Ook Huizinga schreef een biografie over Erasmus. En dat is niet de minste. Je moet wel van goede huize komen om je aan zo’n project te wagen.

Inbedden

En dat is gelukt. Wauw, wat een biografie. Waar ik erg enthousiast ben is dat Langereis het leven van Erasmus goed in zijn tijd weet in te bedden. Ze schetst een beeld van de tijd waarin hij leefde en alle onderwerpen die in die tijd speelden. Europa werd beheerst voor dogma’s en door bijbehorende eigenzinnige vorsten. Erasmus wist hier doorheen te laveren. Waanzinnig knap.

De invloed van de drukpers, waarvan Erasmus als één van de eerste heel goed gebruik van wist te maken. Hij geldt als absolute bestseller-auteur. Wat later verslagen door de minstens zo behendige en veel commerciëler ingestelde Maarten Luther. Toen Erasmus zich niet voor Luthers karretje liet spannen, maakte Luther hem meteen tot tegenstander. Hierdoor is het gedachtegoed van Erasmus door reformatoren altijd met een zekere argwaan bekeken.

Taalwetenschap en exegese

Doodzonde, want Erasmus staat aan de basis van de moderne taalwetenschap en exegese. Het lezen van de biografie opent je ogen. Wat een bijzonder mens is Erasmus. Daarbij beschikte hij over een ongekend netwerk aan contacten met andere humanisten binnen Europa. Hij was een belezen reiziger die in contact met alle belangrijke intellectuelen in Frankrijk, Engeland en Duitsland stond. Heel indrukwekkend.

Daarbij geeft biograaf Sandra Langreis ook nog eens een schitterende inkijk in de boekdrukkunst en vooral in het vertaalwerk van Erasmus. De herontdekking van buitengewoon veel klassieke werken. Hoe belezen Erasmus was in het Grieks en hij daarbij ook feilloos teksten van het origineel wist te reconstrueren. Je krijgt dan alleen maar ontzag.

Met een boek in een hoekje

Een boek dat een feest is om te lezen. Iets wat absoluut bij een belezen mens als Erasmus hoort. Voor hem is een leven zonder boeken onhoudbaar. Dus, kruip snel met dit boek in een hoekje!

Lees mijn boekbespreking over Erasmus dwarsdenker op Voertaal

14 november 2021

Een avond ongemak

Emma ken ik van Blogpraat. Ze schoof op een dag aan en is niet meer weggeweest. Haar blogs zijn openhartig en houden soms het midden tussen poëzie en proza. Korte puntige zinnen, veel wit. Het leest buitengewoon lekker.

Bij de boekpresentatie staat ze weer in het Utrechtse theater Kikker. Hier stond ze 8 jaar geleden ook. Als Jacob Jan die vertelde over Emma. Nu is het Emma die vertelt over Jacob Jan. Over haar transitie van man naar vrouw. Maar nog veel meer over haar ongemak.

Ze belooft het ook als ze begint. Het wordt een avond vol ongemak. Haar ongemak, maar ook het ongemak van het publiek. Je voelt je soms best ongemakkelijk. Over vooroordelen gaat het; de kritische ik die alles onderuit haalt, maar ook de interne fan. Iets in jezelf dat met bewondering naar je kijkt en soms zelfs liefdevol omhelst.

Een avond in Kikker

Wat een avond in Kikker. Ik ben gek op dat theater. Niet te groot, soms zelfs bijna huiselijk. Emma gebruikt haar podium heel mooi. De stip dwingt haar op een plek te staan, maar wat een theater zet ze er neer. Je blijft aangetrokken tot het hele moment. Net als ze zo mooi alles in de hand heeft en haar eigen angst voor een black out een plek geeft in haar programma.

Het spel met haar kleurenblindheid en slechthorendheid. Ze vermengt het treffend in haar voorstelling. De zon die in een eigenaardig soort lichtgroen opkomt boven een bos met gele bomen. En lachten de kinderen haar dan uit of lachten ze mee. Het zijn de verhalen zoals ze ook zo mooi in haar boek Onder de radar zijn terechtgekomen.

En dan de passage over het lullige platte sleuteltje van haar fiets. Het brengt haar bij een verhaal over de ontdekkingen van haar lichaam. De vibrator als vriend, waarbij de verschillende standjes voorbijkomen. Inclusief golven en geluiden. Het geeft het programma lucht en ontroering tegelijk.

Enthousiast van Emma

Daarom blijft het hopen dat theaters enthousiast worden over Emma. Haar verhaal moet verteld worden. Het zet tot nadenken en je gaat bij het luisteren alleen maar meer van haar houden.

Zeker, veel verhalen ken ik van haar blogs. Het lezen van haar boek is een feest der herkenning. Dan ben ik ook jaloers op haar 4 kinderen vanwege de prachtige hoofdstukken die ze hebben gekregen. Zo mooi wat ze over ze schrijft en de unieke relatie die ze met ieder van hen heeft. Geen kind is hetzelfde. Emma weet heel treffend de karakters van elkaar te scheiden.

Ook hebben we elkaar gevonden in haar overgrootvader Jan Voerman en mijn liefde voor de wolken. Emma denkt ook in beelden en weet wat ze in gedachten ziet prachtig te verwoorden. Een mooi talent. Op toneel schittert Emma helemaal. Ze geniet ervan en dat weet ze mooi over te brengen op haar publiek. Genieten dus.

Ik kan alleen maar roepen dat je haar boek Onder de radar moet bestellen en lezen. En aan alle theaters in Nederland: boek haar. Ze is een talent en haar show bevat alles wat een theateravond moet bevat; een lach, een traan en het zet aan tot nadenken. Een avond van ongemak.

07 november 2021

Liefde voor Zuid-Afrika

Bij de vrijlating van Nelson Mandela liep een klasgenoot met een tekst rond uitgelaten blij omdat de apartheidsstrijder vrij was. Het was februari 1990, ik zat in de 3e klas van de mavo. Een grote dag voor de wereld. En we leefden al in zo’n bijzondere tijd. Een paar maanden eerder, op 9 november 1989 viel de Berlijnse muur.

We hadden geschiedenis van meneer Kok. Hij stond even stil bij de vrijlating van Mandela. Zeker, we mochten blij zijn, maar hij wilde wel even nuance aanbrengen. Daarna volgde een relaas over het ANC, een misdadige organisatie die veel moorden op zijn geweten had en bovendien communistisch zou zijn. Over de apartheid en het bloed van vele zwarten dat in naam van de witte Zuid-Afrikanen vloeide, geen woord.

Getemperde vreugde

Zo werd onze vreugde over een historische doorbraak bij ons op een school met gereformeerde grondslag getemperd. Ik moest er aan denken bij het lezen van Annemarié van Niekerk haar memoir over liefde en geweld in Zuid-Afrika Om het hart terug te brengen. Hoe ook in Nederland de gereformeerde grondslag de misdaden van de witte medemens goedpraatte of in elk geval verzweeg.

Net als dat andere verhaal waar ik vaak aan moest terugdenken. Vrienden van mijn ouders hadden een familielid dat midden ten tijde van de apartheid naar Zuid-Afrika verhuisde. Om boer te worden. In een tijd dat deze misdaden tegen medemensen werden gepleegd, emigreerden zij naar dit land om als witte mensen een boerenbedrijf te beginnen.

Verlangen

Ik kan het niet bevatten. Ze moesten het weten. Zou het verlangen voor het bezit van een grote boerderij in Zuid-Afrika, het hebben gewonnen van de politieke correctheid. Mijn vriendje liet mij kennismaken met het ‘grappige taaltje’. Zo las ik een boek van Richard Scarry mee in het Afrikaans. Hij kon de tekst opvallend goed voordragen.

Dat was ergens in de jaren ’80. Het moordcijfer in Zuid-Afrika was nog nooit zo hoog geweest. Als je Annemarié van Niekerk leest, weet je dat het geweld in Zuid-Afrika oplaaide, mede door de apartheid die dit juist moest bestrijden. Het laat mij zien dat de witte overheerser vooral de suggestie wilde wekken dat het de boel onder controle had. Maar het tegendeel was het geval.

De andere kant

Pas veel later op de universiteit maakte ik echt kennis met die andere kant. We lazen de Toorberg van Etienne van Heerden. En later de prachtige roman van Andre Brink over een drama dat zich in de 18e eeuw in Zuid-Afrika voltrok, ’n Oomblik in die wind. Wat een prachtige boeken zijn dat.

En nog weer een paar jaar later de kennismaking met het allermooiste: de Zuid-Afrikaanse poëzie. Gerrit Komrij nam mij mee in de bloemlezing die verscheen en de gastschrijver die hij bij verschijning van die bloemlezing op de universiteit was. Wat een tijd! Die poëzie is zo mooi. Het is vreemd en vertrouwd tegelijk en klinkt als muziek in de oren.

Litnet

Daarna de kennismaking met Etienne van Heerden. Hij liet mij de kant zien van het Zuid-Afrika na de afschaffing van de apartheid. En ook hoeveel je kunt delen op internet. Hij richtte als 1 van de eerste een indrukwekkende website op, litnet. Waar elk moment ‘geweldige debatte’ plaatsvonden over de onderwerpen die Zuid-Afrika nog steeds bezighouden.

En natuurlijk de indrukwekkende schare vrouwelijke schrijvers die Zuid-Afrika kent. Ze waren met een groepje in Leiden en ik mocht ze spreken: Marlene van Niekerk, Marita van den Vijver en Wilma Stockenström. Minstens zo indrukwekkend wat zij vertelden en vooral ook het zangerige Afrikaans. Ik was helemaal verliefd.

Voertaal

En dan nu dit boek. Ik mocht het lezen en recenseren voor hetzelfde Litnet. Nu ligt de verbinding in de zusterwebsite Voertaal, waar we contact leggen tussen Nederland en Zuid-Afrika. Het boek Om het hart terug te brengen van Annemarié van Niekerk is in het Nederlands verschenen. Daarmee is het een boek voor Nederland en ze vertelt zo treffend de geschiedenis van haar land aan de hand van haar eigen verleden, vrienden en relaties.

De jaren dat ik voor Litnet mag schrijven, geven mij die enorme verbondenheid en fascinatie voor dat land. Ik ben er nog nooit geweest. Veel studiegenoten deden het wel. Ik niet. Misschien ooit. Misschien ook wel nooit. De liefde is groot genoeg om het van een afstand mee te maken.

Oneindig van dit land houden

De boeken, de online contacten en liedjes helpen mij om oneindig van dit land te houden. Ook de kansen die deze samenleving biedt. Achter het geweld ligt een ander verhaal. Een verhaal waarin mensen die nooit de kans kregen, kansen krijgen. Een verhaal dat oneindig mooi is en waarvan ik zeker weet dat ze goed afloopt.

Lees mijn boekbespreking Om het hart terug te brengen op Voertaal