De biografie over het leven van Jacob van Lennep. Dat het een schavuit was, wist ik wel. Befaamd is de uitgave van de Brieven van de Schoolmeester aan hem. Wat een belevenis is deze uitgave van Marita Mathijsen uit 1977. Ze verbaast minstens zo met deze biografie over het leven van de rijksadvocaat, schrijver en dichter.
Helaas zijn de brieven van Jacob van Lennep aan de Schoolmeester niet bewaard gebleven, maar ik denk dat ze minstens zo mooi zijn. Van Lennep laat zich niet zomaar ondersneeuwen in de literaire lawine van de schrijver Gerrit van der Linde. Wat zou de biografie hiermee verrijkt zijn, maar Van Lenneps sporen zijn zorgvuldig gewist.
Dat is ook het moeilijke voor Marita Mathijsen. Het is op veel punten gissen en raden wat er gebeurd is. Dat is ook de dubbele moraal van de 19e eeuw. Elke getrouwde man heeft naast zijn vrouw een maîtresse of gaat naar de hoeren, maar naar buiten toe, zie je hier weinig van.
Toch doet ze aantal interessante ontdekkingen. Zo komt ze achter een onwettig kind dat Jacob van Lennep verwekt terwijl hij nog student is. Het is een boeiend verhaal dat veel verderop in zijn leven een vervolg krijgt. Hij zal zijn dochter erkennen en voorziet moeder ook in haar onderhoud.
Fatale vrouwen
De avonturen met vrouwen zijn nogal eens fataal, zo ontdekt Marita Mathijsen. Het is het verhaal van een affaire met een aanbidster, Doortje Ringeling. Ze willen naar Engeland vluchten, de bagage is al ingescheept voor Engeland en het liefdespaar overnacht in Rotterdam. Zijn vader David Jacob is zijn zoon achterna gereisd om verdere escalatie te voorkomen:
| En toen gebeurde er iets wat heel typerend is voor de vader en voor de moraal van de negentiende eeuw, en eigenlijk ook heel ontroerend. Eén nacht gunde David Jacob zijn zoon en de geliefde. Eén nacht om in elkaars armen te verzinken, volledig op te kunnen gaan in een grenzeloos bestaan. Na de coïtus, wanneer immers iedereen een beetje triest pleegt te zijn, zou hij hem aanspreken. (244) |
Inderdaad spreekt de vader hem aan. De zoon krijgt berouw en keert huiswaarts, zonder de laarzen aan die hij bij het verlaten van de slaapkamer vergeten was aan te trekken. En zo zit hij die middag weer thuis met zijn gezin aan tafel alsof er helemaal niks gebeurd is.
Doorgehaalde teksten
Dat Marita Mathijsen dit verhaal heeft kunnen oprakelen, komt doordat het in het dagboek van een politicus is terechtgekomen. Deze hoorde het via een bekende van de vader. In brieven aan zijn vriend Aart Veder, rept Jacob wel over zijn verliefdheid. Tussen alle doorgehaalde teksten weet Marita Mathijsen wel wat te ontcijferen. Al staan er in het citaat herhaaldelijk cursiveringen met [onleesbaar].
Het is een mooie biografie die Marita Mathijsen heeft samengesteld uit het rijk gedocumenteerde leven van Jacob van Lennep. Je kunt niet anders verwachten van zo’n schavuit en schelm. Marita Mathijsen plaatst elk hoofdstuk heel mooi in context. Ze heeft het leven van Van Lennep opgedeeld in tijdvakken van rond de 10 jaar. Dat levert 6 delen op. Hierin verwijst ze vaak naar de nationale en internationale situatie. Zoals in het deel waarin ze spreekt over de Belgische opstand.
Muiterij
De muiterij die uiteindelijk uitmondt in de afscheiding van de Zuidelijke Nederlanden uit het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden. Volgens hedendaagse historici had Willem I met daadkrachtiger optreden waarschijnlijk de crisis hebben kunnen doorstaan. Hij had hier voldoende aanhang voor, maar in plaats daarvan heeft hij eerst de boel teveel laten sudderen en niet geluisterd naar de noodroep.
Marita Mathijsen concludeert ook dat Jacob van Lennep het zeker met de hedendaagse historici eens zou zijn geweest:
| Hij meende dat Willem I er in 1830 geen idee van had dat er in Brussel een vulkaan op het punt stond uit te barsten. De eruptie had voorkomen kunnen worden met onmiddellijk daadkrachtig optreden. In het begin was de aanhang van de opstandelingen nog niet groot. (200) |
Voor Jacob van Lennep was de opstand in België een mooie aanleiding voor het schrijven van een toneelstuk. Het kreeg de naam Het dorp aan de grenzen. Het speelde de spot met de Belgen. Mede door dit toneelstuk maakte de Belgenmop furore. De klucht van Jacob van Lennep werd een gigantisch succes.
Ferdinand Huyck
De uitvoerige besprekingen van Marita Mathijsen over de romans van Jacob van Lennep spreken mij persoonlijk erg aan. Zo schrijft ze op een aanstekelijke manier over de populaire roman Ferdinand Huyck. Het boek speelt weliswaar in de 18e eeuw, maar is veel meer een Bildungsroman.
Jacob van Lennep kent de pruikentijd goed uit de verhalen in zijn familie, maar het verhaal zelf is veel meer een verhaal waarin de hoofdpersoon zich ontwikkeld tot wie hij nu is. Hij laat hierin de vooroordelen over geloof achter zich en sluit avonturen af.
Klaasje Zevenster
Voor mij blijft de treffendste beschrijving van de roman Klaasje Zevenster dat een schokkend verhaal is. Het speelt in een hoerenkast. Iets dat met de negentiende eeuwse moraal echt onacceptabel is. Hij krijgt daar na publicatie ook veel rumoer over. Het tekent de schijnheiligheid van de negentiende eeuw. Zoals wanneer Marita Mathijsen de recensie van Busken Huet citeert.
In de genoemde recensie kraakt hij het boek helemaal af, waarna de biografe een brief aanhaalt van de recensent aan een bekende. Hierin schrijft de zuurpruim dat hij hartelijk gelachen heeft om de roman van Jacob van Lennep. Het zou zo een schandaaltje uit onze tijd kunnen zijn. Veel hedendaagse recensenten doen niet onder voor Busken Huet.
Het nodigt uit om deze roman ook eens ter hand te nemen. Ergens rond 2002 was er een scenariowedstrijd waarbij Marita Mathijsen het boek aanbeval om te bewerken tot een televisieserie. Er is een winnaar geweest voor het script, maar het boek is jammergenoeg nooit bewerkt tot een serie. Het zou zeker de moeite waard zijn als dit nog eens gebeurt.
Wat als…
Al lezend vraag ik mij af wat er gebeurd zou zijn als Marita Mathijsen een vollediger beeld van Jacob van Lennep zou hebben gekregen. Als het biografische materiaal wat completer was geweest. Niet die doorgehaalde dagboeken of kwijtgeraakte brieven. De ontbrekende puzzelstukken maken het namelijk wel lastig om een compleet beeld te vormen.
Soms laat Marita Mathijsen wel iets zien van de suggesties die ze doet. Ze deelt haar twijfels en vermoedens regelmatig met de lezer. In mijn ogen geeft dat niet altijd een eerlijk beeld. Net als de worsteling om rode lijnen in het verhaal te vinden. Terecht merkt Marita Mathijsen op dat dit de biograaf ook in de weg kan staan, maar het ontbreken ervan in haar biografie over het leven van Jacob van Lennep maakt het wel lastig voor het verhaal.
Ze weet de 3 lijnen die ze vindt niet mooi met elkaar te verbinden. Dat is jammer, omdat het het verhaal zoveel sterker had gemaakt. Het is niet anders en het hoort onvermijdelijk bij de worsteling van de biografie met het leven dat hij probeert te kneden en vormen tot een verhaal.
Marita Mathijssen: Jacob van Lennep: Een bezielde schavuit. Amsterdam: uitgeverij Balans, 2018. ISBN: 978 94 6003 8501. 592 pagina’s.
Prijs: € 39,99. Bestel
Geen opmerkingen:
Een reactie posten