09 januari 2018

Moederland

De nieuwste vuistdikke roman van Paul Theroux heet Moederland. Een verwijzing naar je afkomst, maar in betekenis net iets anders dan vaderland. In het Nederlands drukt vaderland een sterkere mate van verbondenheid uit. Het lijkt in het Engels wat meer naar een kleiner gebied, een streek te verwijzen.

In de roman van Paul Theroux gaat het over Cape Cod in Amerika. De smalle strook land aan de kust voor Massachusetts. Het land heeft de vorm van een halve maan, bovenin open en ligt aan de kust, niet zover van Boston. De Atlantische oceaan is overal in de buurt. De zomers zijn heerlijk, maar de winters zijn kaal en koud. Waarschijnlijk ligt de sneeuw nu ook metershoog.

Paul Theroux is beroemd om zijn onstuimige vermenging van feit en fictie. De autobiografie Mijn andere ik bijvoorbeeld. Ook heeft hij in het verleden boeken geschreven over zijn vriendschap met Naipaul. Het boek noemt de naam nergens, maar elke bladzijde lijkt de naam uit te schreeuwen.

Het spel met de werkelijkheid zet Paul Theroux zeker door in het boek Mpederland. Is het toeval dat hij uit net zo’n groot gezin komt als de hoofdpersoon en vertellen Jay? Ook deze hoofdpersoon heeft 2 zoons die in Engeland wonen, een novelist en een documentairemaker. En Jay heeft enkele mislukte relaties achter de rug. Net als Paul Theroux houdt Jay zich in leven met het schrijven van boeken. Hij is hierin net zo succesvol, het levert alleen erg weinig geld op.

Allemaal typische Paul Theroux-elementen, die je terugvindt in het boek. De roman bestrijkt de jaren tussen het overlijden van Jay’s vader en zijn moeder. Het laat zien hoe de kinderen met elkaar omgaan en welke (vernietigende) rol moeder hierin speelt. Het levert veel vuile, maar typerende zinnen op:

[D]e ware aard van mijn familie, die primitieve clan die zich in Moederland schuilhield, werd me pas duidelijk toen vader stierf. (19)

Moeder verlustigde zich in andermans falen, dat was altijd al zo geweest; en wij ook, nu pa er niet meer was. (75)

Moeder genoot ervan om mensen af te wijzen (85)

Werk hard, wees bescheiden, wees onopvallend, wees dankbaar, cijfer jezelf weg en spaar je geld op. MOeder zei nooit waarom. (100)

Moeder liet ons met elkaar concurreren. (100)

Die vrouw leek wel helderziend. Het wzs gewoon eng, en provocerend. (137)

Moeders wreedheid was langzaam ontkiemd. Ze was haar leven begonnen als jokkebrok, een opportunist, een behoeftig kind met twee ongelukkige ouders, en nu, op haar oude dag, had ze alle kenmerken van een oude, krankzinnige vorstin. (167)

Biografieën van Stalin en Mao Zedong waren nuttig voor wie de geest van moeder wilde begrijpen. Ik heb meer over moeder geleerd door te lezen van Het privéleven van voorzitter Mao vdoor Mao’s lijfarts Li Zhisiu – dan van het werk van Dr. Spock. (307)

Ik wist dat ze voortdurend loog, maar ik had gedacht dat ze dat tegen iedereen deed. (365)

Moeder was een vos. (478)

Ze heeft niks met dieren en met kleine kinderen. Ze heeft er gewoon een hekel aan. Alleen als het uitkomt. Als ze je vraagt of je hulp nodig hebt, doet ze dat niet omdat ze wil helpen, maar alleen om te wten of je hulp nodig hebt. Alles draait om moeder en dat krijg je als lezer te weten. Voor de buitenwereld mag ze dan het toonbeeld van vroomheid en meelevendheid zijn, in huis zwaait zij de scepter en is een heuse tiran.

Deze buitengewoon drukkende sfeer weet Paul Theroux als geen ander neer te zetten in zijn nieuwste roman. Dat zijn moeder inderdaad erg oud is geworden en niet zo lang meer onder ons is, maakt het beeld van de werkelijkheid die zich in deze fictie wel heel erg opdringt.

De negatieve beschrijvingen van moeder zijn door het hele boek doordrenkt. Ze hebben zich vastgezogen in de bladzijden en je kunt je er als lezer bijna niet van losmaken. Als het je uiteindelijk wel lukt, dan krijg je er iets moois voor terug. Want in elke negatieve beschrijving, schuilt de ontdekking wat moeder echt voor de verteller Jay betekent.

Paul Theroux: Moederland. Roman. Oorspronkelijke titel: Mother Land. Nederlandse vertaling Linda Broeder, Betty Klaasse en Anne Roetman. Amsterdam/Antwerpen: Uitgeverij Atlas Contact, 2017. ISBN: 978 90 254 5101 1. 622 pagina’s. Prijs: € 27,99..Bestel

Lees het vervolg: Opgegeten foambekertje »

Geen opmerkingen: