Der Himmel über Berlin

Der Himmel über Berlin uit 1987 van Wim Wenders is een tijdloze film

Engelen, de hemel en Berlijn. Het is die gouden combinatie die een liefhebber van de wolkenhemel als ik wel dwingt naar een film als Wim Wenders' Der Himmel über Berlin uit 1987. Een prachtige film over engelen en misschien nog meer wel een film over schuld, machteloosheid en de ware vinden. Bovendien heb ik een bijzondere relatie met Berlijn en de film zelf.
Gisteravond hebben we de film bekeken. Ik had hem vorige week geleend uit de bibliotheek. Een nadeel, want de kwaliteit van de DVD liet dikwijls te wensen over. Op een paar cruciale momenten liep de schijf vast en misten we een stukje van de film. Toch zag ik voldoende om er iets over te zeggen.

Der Himmel über Berlin is grotendeels in zwart-wit. Daar zit het idee achter dat engelen niet in kleur zien. Het heeft daarmee een functioneel doel, de zwart-wit-beelden zijn vanuit het perspectief van de engelen. Mensen zien engelen niet. Door deze fragmenten in kleur te laten spelen, verlegt dit het perspectief. Overigens ervaar je als kijker het zwart-wit beeld op een bepaald moment als erg drukkend. Dat komt ook doordat het zwart-wit een beetje in een bruinige tint wordt getoond. Zeker verderop in de film, maakt dit het niet prettig om naar te kijken.

Het verhaal gaat over de engel Damiel. Hij dwaalt al jaren door Berlijn met zijn collega-engel Cassiel. Ze doen dit al sinds de oorsprong. Alle tijden hebben ze meegemaakt. Engelen beleven geen tijd en zijn ook geen deelgenoot aan de menselijke wereld in de film van Wenders. Engelen zijn toeschouwers, ze kijken toe en kunnen niet ingrijpen. Vooral met het niet in kunnen grijpen worstelt Cassiel. Cassiel volgt Homer, een man die getraumatiseerd is door de Tweede Wereldoorlog. Homer is Joods en lijkt de enige overlevende van zijn familie. Cassiel luistert belangstellend naar het verhaal. Hij merkt ook dat hij alles gezien heeft, maar niet heeft kunnen ingrijpen. De beelden van de lijken die op straat liggen, waartussen ook een kind ligt, grijpt aan. Homer is ervan overtuigd dat verhalen de hoop levend houden, maar de engelen kijken alleen maar toe op het verhaal. Ze zijn wezens die niet meetellen en niet meedoen in de wereld van de mensen.

Onschuldig zijn, maar er wel bij geweest zijn. Dat past ook in het beeld van het kind dat naar buiten komt via het gedicht van Peter Handke: 'Lied Vom Kindsein'. Het is een prachtig gedicht, dat geleidelijk door de film heen sijpelt. Telkens wordt een stukje geciteerd. Het gedicht benadrukt de onschuld van het kind. Het kind weet niet beter.

Bron: Flickr.com

Het engel zijn benauwd Damiel. Bovendien wordt hij verliefd op de trapezeartieste Marion uit het circus. Zij voelt zijn aanwezigheid en is naar haar engel op zoek. Het is de kunst om de engel te vinden, is haar overtuiging. Daarvoor heeft ze al die jaren gewacht en wil ze desnoods ook nog jaren wachten. Het geluk van Damiel is groot als het hem lukt om mens te worden. Er blijken meer gevallen engelen te zijn, ontdekt hij als hij mens is geworden. Ook merkt hij dat hij als mens niet over alle eigenschappen beschikt die een engel heeft. Maar dat geeft niks, hij is ontzettend blij dat hij nu een mens is geworden. Hij voelt, ziet kleuren, hoort en kan de wereld naar zijn hand zetten. Al is het een heel klein stukje van de wereld.

Dit alles speelt in het West-Berlijn van 1987. De spanning tussen het oosten en het westen is overal voelbaar in de film. Het staat in relatie tot de oorlog, waarvan Homer het verhaal vertelt. Zeker als de oude man over het verdwenen Potsdamer Platz loopt. Het is een kale vlakte, maar Homer ziet de oude gebouwen, ruïnes en de leegte door elkaar en vertelt erover. Hij vertelt het verhaal om de hoop op een mooie toekomst vast te houden. Het is een prachtige scene van een oude man die amper kan lopen, maar de hoop vasthoudt door het verhaal te vertellen.

De film Der Himmel über Berlin is voor elke liefhebber van de hemel een must, de engelenliefhebber kan zijn hart ophalen en ook de geïnteresseerde in geschiedenis kan veel van zijn gading vinden. De film vertelt een verhaal en past daarmee helemaal in de lijn van het personage Homer. Homer vertelt immers ook verhalen. De engelen spelen in de film een hoofdrol, maar vertellen het verhaal niet. Daarvoor zijn ze afhankelijk van mensen. In het begin waren de engelen er wel, maar konden ze niet met elkaar spreken in een taal. Die taal hebben ze van de mensen geleerd. Daarmee lijkt Wenders vooral te willen vertellen dat de taal (het verhaal) en de liefde engelen tot de mensen brengt.

De engel Damiel, maar dan mens geworden. Bron: Wimwenders.com

Maar met zo'n samenvatting doe ik de film tekort. Dat neemt niet weg dat ik alles even mooi vind. Zo is de lange monoloog die Marion houdt over het vinden van de ware tegen het einde van de film wat mij betreft echt overkill. Ook hier klinken de woorden poëtisch, maar het is te veel. De hele film is als een gedicht. Gewone mensentaal wordt er nauwelijks gesproken. Maar dat maakt de film een sprookje en realiteit tegelijk.

Wim Wenders belooft aan het einde van de film dat het verhaal vervolgd wordt. Dat gebeurde ook, in 1993 verscheen Im weiter Ferne, so nah! Een film die eveneens in Berlijn speelt, maar dan na het communisme. West-Berlijn en Oost-Berlijn zijn samengevoegd. Al zijn de gaten, kieren en barsten van het verleden nog goed zichtbaar. Ik heb deze film al eens toevallig gezien. Weliswaar in het Duits waardoor toch details mist.

In deze film zag ik iets meer het Berlijn dat ik kende. In 1998 ben ik er namelijk vaak geweest en de stad van toen was nog niet zo wezenlijk veranderd als de stad die er nu staat. Oost en West was nog goed terug te vinden. Mijn toenmalige liefde M. woonde in het oude Oost. Zij had de film Der Himmel über Berlin wel gezien. Vandaar mijn bijzondere band met Berlijn en de film Der Himmel über Berlin.