Muziek en boeken lijken bij elkaar te horen als een vogel bij zijn nest of de schoenen bij de wandelaar. Ik lees vaak met een stukje muziek op de achtergrond. Het helpt de aandacht erbij te houden. In de meest ideale situatie ga je zo op in het boek dat je zelfs de muziek erbij vergeet.
Tegelijkertijd kan ik bijna niet schrijven zonder muziek erbij. Zo schrijf ik dit verhaal al luisterend naar de Gregoriaanse gezangen uit de IJsselstreek, afgewisseld met improvisaties van Bert Matter op het Baderorgel in Zutphen. Ik ga binnenkort maar eens schrijven over de 3 cd’s met Gregoriaanse muziek en de improvisaties over deze bijzondere liederen door Bert Matter. Naast luisteren naar muziek is het heerlijk erover te schrijven.
Ik speel graag orgel en harmonium. Onder orgelliefhebbers is er een bijzonder boek dat werkelijke alles doet verstommen. Natuurlijk is het heerlijk om te lezen in de brieven van Alma Mahler of de dagboeken van Richard Wagner. Er gaat voor een orgelliefhebber niks boven de dispositiebeschrijving. Een goede dispositiebeschrijving is de biografie van een orgel.
Joachim Hess was met zijn Dispositien der Merkwaardigste Kerk-Orgelen in 1774 de eerste. Er zouden velen volgen van ondermeer van Nicolaas Arnoldi Knock en Marius van ’t Kruijs (1885). De dispositie van het orgel is als de lijst met mogelijkheden voor de autoliefhebber. Het vertelt welke stemmen het orgel bevat.
De naam verraadt iets van de klank, maar vertelt eigenlijk even weinig hierover. Je moet het horen om de karakteristieken van het specifieke register te horen. En de verschillende combinaties bieden een hoeveelheid mogelijkheden die menig organist uren aan het instrument kluistert.
Naast de dispositie zijn er ook veel orgelmonografieen. Zij verraden wat over de geschiedenis van het orgel. Bij historische orgels is vaak een eindeloze lijst van werkzaamheden in de eeuwen op te voeren. Orgelmakers die het instrument veranderen. Organisten die vinden dat het instrument anders moet klinken en toehoorders die commentaar op orgels hebben.
De mooiste serie boeken van de laatste jaren is ongetwijfeld de Orgelencyclopedie. Deze encyclopedie van Het historische orgel in Nederland bestaat uit veertien delen en een supplement. Het eerste deel verscheen in 1997. De laatste twee delen kwamen uit in 2010. In de boeken staan alle historische orgels in Nederland uit de periode 1479 tot en met 1910. In het laatste deel staat een zeer grove selectie van instrumenten die tussen 1911 en 1970 zijn gebouwd.
Naast de dispositie staat er de historie van elk instrument uitgebreid beschreven waarin de belangrijkste veranderingen worden weergegeven. Ook geeft kunsthistoricus Arjen Looyenga bij elk instrument een uitvoerige beschrijving van de kunsthistorische aspecten van de orgelkas.
Voor mij het ultieme moment een deel uit deze reeks op te pakken en weg te dromen bij een prachtig orgel. Het mooiste is als je het instrument binnenkort beluistert of erop mag spelen. Dan krijg je al een mooie indruk van het orgel. De dispositie verklapt veel over het orgel. Zeker als je er zo’n uitgebreide geschiedenis bij krijgt. Het is dan een heuse biografie van het orgel die je krijgt voorgeschoteld.
Het nadeel is wel dat de delen verouderen. En dat gaat best wel in rap tempo. Er wordt vaak gewerkt aan orgels. Zo is het orgel in Dordrecht in de tussentijd gerestaureerd. Ook zijn er orgels uitgebreid of hebben andere wijzigingen ondergaan. Het nadeel van gedrukt papier. Gelukkig weegt het goed op tegen de voordelen. Je kunt er zo heerlijk in bladeren. En dat gaat een stuk lastiger online.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten