Nog nooit heb ik een boek van uitgeverij Harlequin gelezen. Deze week was de vuurdoop. Ik las De teruggekeerden in het kader van een actie van NotJustAnyBook rond de presentatie van dit boek wereldwijd. Het komt op 27 augustus uit en ik mocht het met een aantal andere bloggers al eerder lezen.
Stigma
Er ligt voor mij een stigma op Harlequin. Een boek van Harlequin dient een ander doel dan een literair doel, vind ik. Daarom lees ik ze uit principe niet. Bij het aanmelden voor de leesactie van NotJustAnyBook wist ik niet dat het een uitgave van Harlequin was. Anders had ik niet aangeboden het te lezen. Zo vooringenomen ben ik wel.
Nu las ik het wel, want ik had het boek gekregen en ik had beloofd het te lezen. Ik zou De teruggekeerden niet uit mijzelf hebben gelezen. Het onderwerp spreekt mij onvoldoende aan. Het zweeft ergens tussen fantasy, thriller en apocalyps-literatuur in. Daar zou ik al op afgeknapt zijn in boekwinkel of bibliotheek.
Als ik er dan aan zou zijn begonnen, zou ik het boek snel ter zijde hebben gelegd. Ik vond dat het een zwaar religieus stempel drukte, maar waarbij het onderwerp ook weer niet voldoende werd uitgewerkt. De uitwerking van het verhaal over de teruggekeerde doden is weer te langdradig. Het zou allemaal reden zijn het boek niet uit te lezen.
De teruggekeerden vertelt het verhaal van Harold en Lucille in het dorpje Arcadia, in het Zuiden van de Verenigde Staten. Hun zoon Jacob is op achtjarige leeftijd verdronken. Hij komt weer terug net als velen anderen die uit de dood terugkeren. De autoriteiten weten geen raad met deze teruggekeerde overledenen en stopt ze in een kamp.
Uitgelezen
Ik heb het gelezen. Helemaal uitgelezen. Waarom? De stijl nam mij mee. Jason Mott schrijft mooi, pakkend en beeldend. Al schieten de vergelijkingen soms mis. Zo spreekt hij over het typen van de dominee: ‘De dominee typte met twee vingers, als een onhandige bidsprinkhaan.’ Ook heeft Jason Mott veel tekst nodig om iets te vertellen. Het verhaal zou in afgeslankte vorm slechts een kwart van het aantal pagina’s hoeven te beslaan en dan een sterker effect teweeg brengen bij de lezer.
Want is De teruggekeerden een sterk verhaal? Ja en nee. Het idee is best mooi, maar dan meer voor een kort verhaal. De teruggekeerden bevat nu teveel personages en complexiteit. Alles hangt aan dat idee vast en pas aan het einde komt de beweging in het verhaal. Met de brief van Lucille valt het idee op zijn plek en krijgt het verhaal betekenis.
Opgesloten
Het grootste deel van de roman gaat over het kamp waarin de teruggekeerden worden opgesloten. Omdat de ‘mensen’ geen raad weten met hun overledenen die terug zijn gekomen. Ze kunnen niet omgaan met hun verleden. De doden zijn dood en kunnen daarom niet zomaar terugkomen. De nabestaanden kunnen niet omgaan met het idee dat hun overledene terug is. Het vraagt om een nieuwe verwerking en uiteindelijk slagen alleen Lucille en ook Harold erin.
Het draait in De teruggekeerden om het schuldgevoel ten opzichte van de overledenen. Mensen weten daar geen raad mee als ze met de overledenen worden geconfronteerd. Harold heeft een schuldgevoel tegenover zijn zoon Jacob. De jongen verdronk in de rivier. Het kind zocht naar iets nadat hij eerder samen met zijn vader een zilveren kruisje gevonden had bij diezelfde rivier. ‘Hij stierf tijdens het spelen van een spelletje dat zijn vader hem had geleerd, en dat kun je jezelf niet vergeven.’
Schuldgevoel
Dat schuldgevoel staat symbool voor het schuldgevoel dat vrijwel alle andere personages in De teruggekeerden hebben. Ze voelen de schuld van de dood en worden ermee geconfronteerd als ze de overledene weer terugzien. De overledenen worden daarmee duivels die uit de weg geruimd moeten worden. Ze krijgen niet de eervolle plek die bijvoorbeeld de overledenen krijgen in de herdenkingen van allerzielen of andere (religieuze) rituelen.
Die confrontatie hebben alle personages. De dominee is op zoek naar zijn eerste liefde. De politieagent vindt zijn dementerende moeder terug. En de moordenaar stuit op het gezin dat hij doodde. Al deze mensen worstelen met hun onverwerkte verleden. En in plaats van de dialoog aan te gaan met de overledene, willen ze het verleden wegstoppen en uit de weg gaan. Het geeft het verhaal iets eenzijdigs. Elk personage gaat op dezelfde manier te werk en niemand komt in het reine met een teruggekeerde. Zelfs de dominee beseft als hij danst met zijn eerste liefde dat dit de laatste dans is. Of zoals de verteller het verwoordt:
‘Zoveel van haar oude karakter bezat dit Teruggekeerde meisje nog wel – net genoeg om Robert te herinneren aan alles wat geweldig en verschrikkelijk was aan hemzelf. Genoeg om hem de waarheid te doen inzien: dat hun romance nooit tot een succes zou zijn geworden, hoeveel hij ook van haar had gehouden en hoe hevig hij ook naar haar had verlangd. En zelfs als hij al die jaren geleden bij haar was gebleven, als hij samen met haar was weggelopen en, wellicht, haar dood had kunnen voorkomen, zou er niets zijn veranderd. Datgene waar hij van hield, zou geleidelijk aan zijn afgestorven totdat er niets meer van over zou zijn geweest.’ (295)
Een beetje een eenzijdig beeld. Mensen veranderen en de confrontatie met een dode bij wie de tijd heeft stilgestaan, is een oneerlijke confrontatie. De overlevende heeft de bagage van jaren bij zich. De jaren die de overledene mist. En die jaren van overleven hebben ook wel wat meer dan schuldgevoel en berusting. Dat de dominee dit ontdekt als hij met zijn eerste liefde danst, is mooi in een boek en past in dit verhaal, maar oneerlijk tegenover de dode.
Verhaal over de liefde
Uiteindelijk mondt De teruggekeerden in een verhaal over de liefde. Zoals alle verhalen misschien. Maar de confrontatie met hun overleden zoon roept ook de confrontatie met zichzelf op. De dood van hun zoon heeft ook sporen nagelaten in hun relatie. Harold loopt rond met het schuldgevoel dat hij verantwoordelijk is voor de dood van hun zoon. Lucille mist niet alleen haar zoon, maar ook de man die ze had voor Jacob doodging. Het roept een wrang beeld op van een verleden dat nooit meer terugkomt, zelfs al komt hun zoon terug.
Dat Jason Mott veel andere thema’s probeert aan te roeren, zoals de angst voor de doden. Een bijna holocaust-waanzin drijft de autoriteiten. Alle teruggekeerden worden geïsoleerd in kampen, zoals in het schoolgebouw in het dorp Arcadia, waar Lucille en Harold wonen. Elke dag komen er meer. Ze worden aangevoerd met busladingen tegelijk. Het neemt de vormen aan van een heuse invasie, zoals in apocalyps-films waarbij ruimtewezens het bestuur van het land overnemen.
Eindeloze stroom personages
Het levert een eindeloze stroom personages op. Jason Mott verwerkt ze in intermezzo’s tussen de hoofdstukken waarin een teruggekeerde spreekt. Het zorgt voor een ingewikkelde verhaallijn, maar het helpt niet om het verhaal beter of mooier te maken. Het leidt eerder af en levert verwarring op. De overdaad maakt het verhaal niet helderder. Net zoals de religieuze problematiek niet helpt het verhaal sterker neer te zetten. Ook omdat dit niet rechtlijnig genoeg wordt uitgewerkt om een spannende bijdrage te leveren aan het verhaal. Het is ballast, wat het verhaal niet ten goede komt.
Dat is jammer want het onderwerp leent zich goed voor een verhaal. De basis van het verhaal is treffend neergezet. Voor een novelle was dit een prachtig verhaal geweest. Het had de hoofdpersonages krachtiger en menselijker neergezet. Nu blijven ze beperkt tot poppen die zich een beetje houterig door het verhaal voortbewegen. Aan de stijl van Jason Mott zal het niet liggen om een verhaal spannend neer te zetten. Want behoudens het langdradige middendeel heeft hij een meeslepend en bewogen verhaal geschreven.
Intentie
Ligt hier een verantwoordelijkheid voor de uitgever? De intentie van Harlequin verschilt van de intentie van veel literaire uitgeverijen. Al wordt die scheidslijn steeds dunner – ten nadele van de literaire uitgeverijen. Het literaire gehalte van de trilogie Vijftig tinten bijvoorbeeld uitgegeven door een gerenommeerde uitgever als Prometheus is eveneens ver te zoeken. Het financiële effect des te groter. Zo groeien uitgeverijen als Harlequin en zogeheten literaire uitgeverijen steeds meer naar elkaar.
De aandacht voor het literaire en voor het verhaal zelf, valt weg in De teruggekeerden. Het is alleen uit op effect en daar slaagt Jason Mott in. Dat is heel jammer. Met een paar anders ingeslagen wegen, zou het verhaal een heel ander verhaal zijn geworden. Een heel goed verhaal. Daar ben ik zeker van, want ik lees tussen al de ballast een intense liefdesgeschiedenis. Gespleten door verdriet en het verlies van een zoon. In de angst voor de dood en het verdriet van het sterven. Dat verdriet is zo groot dat als de dode terugkeert er geen oog meer voor hem is.
Dat is het verhaal, maar het kost veel moeite dat eruit te halen.
Overzicht recensies De teruggekeerden
Lees ook de recensies van andere deelnemers:
- Zoals die dingen gaan van Evelyne Hermans
- De teruggekeerden, Een recensie van Jacob Jan Voerman
- De teruggekeerden, Een recensie van Ruud Ketelaar
- De teruggekeerden van Peter Arts
- De teruggekeerden van Anita Steenbakkers
- De teruggekeerden van Isabel Peters
- De teruggekeerden van Suzanne Hartog
- De teruggekeerden van Annelies
- De teruggekeerden van Linda Kwakernaat
- Origineel onderwerp Jason Mott’s debuut De Teruggekeerden door Saskia Boree
- De teruggekeerden door Peter Pellenaars
- De teruggekeerden recensie en overzicht van andere recensies
- De teruggekeerden door Judith
Geen opmerkingen:
Een reactie posten