Lijst of lijst?

Lijst in een lijst: de verzameling van aartshertog Leopold Wilhelm van Oostenrijk (bron: wikimedia.org)

Gisteren kocht ik het boek De betovering van lijsten van Umberto Eco. De titel sprak me onwijs aan. Een lijst vormt namelijk een inkadering. Als je een schilderij in een lijst plaatst, valt alles wat buiten de lijst valt, buiten het schilderij. Zonder de lijst is de grens tussen kunstwerk en buitenwereld veel schimmiger.

Kunst en kitsch

De kunstkenners bij het televisieprogramma Tussen kunst en kitsch hoor je vaak zeggen dat een lijst het schilderij meer waard zou maken. Bijna altijd is het schilderij mooier dan de lijst die er omheen zit. Soms is de lijst mooier dan het schilderij.


Ik bladerde wat door het boek voordat ik het wilde komen en ontdekte de woordspeling, want Umberto bedoelde vooral lijstjes in de zin van een opsomming, een lijst met namen, dingen, voorwerpen, onderwerpen, etc. Catalogisering is in feite ook een vorm van inkadering. Door middel van een opsomming bouw je een kader rond een onderwerp.

Beide wegen bewandelen

Umberto Eco bewandelt beide wegen. Hij behandelt ondermeer de verzameling. Een schilderij als De verzameling van aartshertog Leopold Willem van Oostenrijk, landvoogd van de Zuidelijke Nederlanden van David Teniers de Jonge uit ca. 1650 bewijst dat. De enorme hoeveelheid schilderijen op een schilderij veroorzaken bijna een Droste-effect: een lijst komt letterlijk in een lijst.

Ik ben gek op zulke afbeeldingen, net als dat ik helemaal wild word van foto's of schilderijen van een schrijver in zijn bibliotheek. Ik kan het dan nooit laten de ruggen van de titels te lezen. Het zijn schilderijen waar de afgebeelde schrijver de enige is die zwijgt. Alle boektitels spreken en soms vertellen de afgebeelde boeken hun verhaal, terwijl alleen maar de titel leest. In het laatste geval moet je het verhaal wel kennen, anders blijft het beperkt tot het verlangen dat spreekt uit de rug van het boek.