Canto Ostinato in Orgelpark

Het orgelpark herbergt veel orgels. Ik raak zo langzamerhand de tel kwijt. Het mooiste is het Sauerorgel. Het uiterlijk, de beschilderde pijpen, en de klank. Het is een instrument met een breed palet aan klankkleuren. En vooral een orgel met karakter. Dat mocht ik gisteren ontdekken bij de uitvoering van Simeon ten Holts Canto Ostinato door Aart Bergwerff (orgel) en Jeroen van Veen (piano).

Het Sauer-orgel heeft een nieuwe, tweede speeltafel gekregen. De tafel is vorige maand opgeleverd. En biedt de organist uitzicht en hoorzicht op het orgel. Vooral het laatste scheelt enorm. Net als de hoeveelheid nieuwe snufjes waarmee de speeltafel is verrijkt. Het biedt orgel en organist ongekende mogelijkheden.

Werkindeling verdwijnt
Zo verdwijnt indien gewenst de werkindeling tussen hoofdwerk, bovenwerk en pedaal. Ook is er veel mogelijk op het gebied van koppelen. De organist krijgt zo een compleet ander orgel tot zijn beschikking. Ook is het mogelijk vooraf de registraties in te stellen en zelfs om de muziek op te nemen en op een later moment af te spelen.

Aart Bergwerff bespeelde het orgel vanaf de nieuwe speeltafel.  Het instrument klinkt heel indrukwekkend in combinatie met piano in de 2 uur durende compositie Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Bergwerff speelde samen met Ten Holt-specialist Jeroen van Veen. Ondertussen heeft de organist van de Lutherse kerk in Den Haag ook ontpopt als specialist. Hij voert het werk al jaren uit op orgel, in allerlei spannende combinaties van dans tot piano.

2 uur
Het was de eerste keer dat ik de versie van 2 uur hoorde. In 2009 speelden Toon Hagen en Jan Janssen het werk in de Domkerk. Maar die versie duurde een uur. Te kort vond ik. De delen volgden  snel op elkaar waardoor de werking minder intens was. Vooralsnog was het een overweldigende ervaring om dit stuk 4-handig op het Domorgel te horen. Maar een ingekorte versie biedt gewoon minder ruimte.

De ervaring gisteravond was heftig. Canto Ostinato grijpt je vanaf de eerste noot bij de kladden. Het werk bevat meerdere thema’s, maar hèt thema is wel de kracht van het stuk. Dit is een melancholisch thema, dat de compositie naar een hogere beleving trekt. Als je het kent, wacht je erop. Als je het niet kent, dan zal het je zo raken dat je deze compositie vaker wilt horen.

Hèt thema
Gisteren kwam hèt thema vlak nadat Aart Bergwerff het Sauerorgel zelf liet spelen. Hij liep vervolgens naar het Verschueren-orgel om het thema daar in te leiden. Mooi, de combinatie van de 2 orgels en het horen van dezelfde organist op beide orgels tegelijk. Maar het haalde ook iets uit de mystiek van het gedeelte dat de concertanten beneden naast elkaar hadden. Deze mystiek kwam wel gelijk weer terug toen Bergwerff wat later verder speelde aan de nieuwe speeltafel.

Want wat is het een krachtig werk. Krachtig door het samenspel, het delen van de melodie, het improvisatorisch karakter en de samenwerking tussen muzikanten. Ik was er diep door geroerd. Zeker het moment dat hèt thema terugkeerde. Jeroen van Veen speelde het alleen op de piano. En hij speelde het in al zijn eenvoud. Ik was hierdoor echt ontroerd.

Kwestie van samenspel
Een uitvoering als gisteravond laat ook zien dat Canto Ostinato ook een kwestie van samenspel is. Samen spelen, tegen elkaar en met elkaar. Soms vul je elkaar aan. Andere keren speel je elkaar tegen. De verschillende secties worden eindeloos herhaald. De uitvoerders en het moment bepalen wanneer naar een volgende sectie gaat.

Zo zit in het midden een heel heftige sectie, waarbij enorm veel spanning is. Het moment dat het bevrijdende akkoord komt, is geweldig. Gisteren zag ik hoe Aart Bergwerff en Jeroen van Veen genoten van dat moment. Het juiste moment kregen ze te pakken. Iets dat je voor elkaar krijgt als de uitvoerders dicht bij elkaar zitten en goed met elkaar kunnen communiceren.

Prachtige topuitvoering
Dat is het prachtige van dit muziekstuk in zo’n topuitvoering als gisteravond. Je kent het heel goed. Ik heb het op cd misschien wel 100 keer geluisterd. En toch word je weer gegrepen. Ik snap het niet. Het is het geheim van Canto Ostinato. Muziek die door de kracht van de herhaling en eenvoud van de melodieuze thema’s tot een meesterwerk transformeert.

Als je ooit zou besluiten het werk op orgel en piano op cd wilt zetten, zou ik het Sauerorgel gebruiken. De naadloze vermenging tussen fluiten, prestanten en strijkers – samen en afzonderlijk – met de piano was overweldigend. Want wat een mooi orgel is dit. De zachte intonatie, de uitstraling van combinaties en de bijzondere speeltafel maken dit orgel tot een juweeltje. Zeker ook in combinatie met de kerkzaal waarin het staat.

Simeon ten Holt-festival in Orgelpark?
Dat roept bij mij de gedachte op naar meer. Een Simeon ten Holt festival in het Orgelpark zou geweldig zijn. Want ik zou wel meer van hem willen horen in andere combinaties en met andere instrumenten. Een compositie als Horizon moet hier geweldig klinken. Want dat het Orgelpark zich duidelijk leent voor dergelijke experimenten, werd mij gisteren wel duidelijk.