Schokland

Wat brengt je naar Schokland als je naar het Zuiderzeemuseum zou gaan? Het is de laatste dag van de speciale tentoonstelling rond de oude kermis bij het Zuiderzeemuseum. In Lelystad bij de dijk naar Enkhuizen gekomen, is deze afgesloten vanwege een ongeval. De politieagenten wachten ons op en adviseren ons om te rijden via Amsterdam.

Buiten het feit dat we de hele gereden weg moeten terugrijden, betekent het ook nog eens een flinke extra omweg. De afstand is bijna dubbel zover dan wanneer we via de dijk zouden rijden. Daar hebben we geen zin in. Het zou een reis betekenen van anderhalf uur in de auto.

Snel schakel ik met wat ideeën in mijn hoofd. Wat ligt hier in de buurt dat ook leuk is en waar we met de museumjaarkaart in komen? Ineens denk ik aan het Museum Schokland. Het mini-eiland dat midden in de Noordoostpolder ligt. Ik ben er weleens met de auto doorheen gereden. Het zou een leuk alternatief zijn. Toch de Zuiderzee met als extraatje het leven op een eiland midden in die Zuiderzee.

Schokland

We rijden door naar het eiland Schokland. Voor mijn gevoel een piepklein eiland, bijvoorbeeld veel kleiner dan Urk. Maar dat is helemaal niet zo. Het eiland is veel groter dan de kerk en de paar huizen die het museum telt. Het eiland is langgerekt en bestaat uit vier terpen. De rest van het eiland lag lager waardoor het erg drassig was voor de drooglegging in 1942.

Alleen viel het eiland flink ten prooi aan de zee. Ook heerste er grote armoede op het eiland. De problemen waren zo groot dat de overheid in 1859 besloot het eiland te ontruimen. Slechts enkele mensen bewoonden de terpen op het eiland ten behoeve van de scheepvaart. Tot aan de inpoldering in 1942 woonden deze mensen op het eiland. Daarna vertrokken ze.

Het is erg rustig gisteren in het museum dat op de grootste terp in het midden van het eiland staat. We kunnen hierdoor extra genieten van de ruimte. Je voelt de zee om je heen, terwijl je omringd wordt door de polder. Maar de rust en het wijdse uitzicht helpt de verbeelding. In de gereconstrueerde huizen is de tentoonstelling. Het vertelt over de historie van het eiland en meer dan dat.

Geologie en archeologie

Vooral de geologische en archeologische vondsten baren opzien. Een heus visfuik van bijna vierduizend jaar oud of de resten van een prehistorische kano. Het verleden komt dan heel dichtbij. Schokland is millennia voor de ontruiming in de negentiende eeuw al bewoond geweest. Daar komt gelijk het verhaal van de afzettingen en het geologisch gezien heel bijzondere gebied. Of de enorme hoeveelheid zwerfstenen en keien die hier gevonden zijn.

De vergelijkingen met hetzelfde gesteente uit Noorwegen en Zweden zijn treffend. Duidelijk zijn de stenen door de enorme ijsmassa’s meegenomen. Hetzelfde door ijs opgestuwde zand dat het eiland in de Zuiderzee gevormd heeft. De zandplaat waarop de eerste bewoners in Nederland zich vestigden. Zo is de polder veel ouder dan menig oud-Hollandse stad.

Symbool

Zo staat zo’n klein eiland symbool voor de geschiedenis van Nederland. De voortdurende strijd tegen het water, de bewoning van het gebied in de prehistorie en het verhaal van het eiland in de laatste honderd jaar. Dat is een verhaal van armoede en het gevecht tegen het water dat oprukt.

Het is het verhaal van Nederland, waarbij land gewonnen wordt, maar soms ook verloren wordt zoals bij Schokland gebeurde in de negentiende eeuw. En de uiteindelijke overwinning: de inpoldering van het eiland in de Noordoostpolder.

Wat later bekijken we de stenen in het bezoekerscentrum De Gesteentetuin. Nog wat later rijden we verder naar het Noordelijkste puntje van het eiland, waar de haven van Schokland was. De plaats met de naam Emmeloord heeft in de polder wat verderop een grotere naamgenoot gekregen. Hier bestaat het plaatsje uit een gebouwtje waarin de Misthoorn stond en het huisje waar de vuurtorenwachter woonde.

Oude sfeer proeven

Hier kunnen we nog sterker de sfeer proeven van het oude Schokland. Langs de voormalige kade is een reconstructie gemaakt van het palenscherm, dat het eiland moest behoeden voor de hoge golven van de zee. Achter de houten wal lopen twee evenwijdige loopplanken, de Schokker snelweg. Hier liepen de Schoklanders vroeger over om van de ene terp naar de andere te komen.

Doris stapt aan de ene kant op. Ik ga aan de andere kant op de Schokker snelweg. We lopen elkaar tegemoet.

Als we elkaar tegenkomen, passeren we elkaar met de ouderwetse Schokkerdans.

Een omhelzing en een halve draai die je weer verder helpt je weg te vervolgen.

Dat is nog eens leuk passeren. Tastbaarder kun je de geschiedenis niet maken.

Op het eveneens gereconstrueerde havenhoofd staan we nog even voordat we afvaren. Daar zien we de schepen binnenvaren. De snelweg voor ons, maar de zee dichterbij in gedachten. Het verleden leeft in onze verbeelding. Een auto wordt een scheepje. Een fietser een demoon.

De fietser brengt ons gelijk terug in onze tijd, want waar fietsers rijden moet je uitkijken. Als Doris even niet uitkijkt, wordt ze omver gereden door een ligfietser. Ze moet uitkijken, maar de ligfietser zelf natuurlijk ook. Gelukkig is de schrik groter dan de schade.