Mijn afstudeerscriptie was een heruitgave van Junghuhns Terugreis van Java naar Europa. Ik stuitte op een grote probleem bij het annoteren: wat is een Falco pondicerianus? De vogel treedt een aantal keren op in het reisverslag van Franz Wilhelm Junghuhn.
In het verslag van de bijzondere reis per overlandmail ziet de Duitse natuuronderzoeker vooral de vogel in havens en in de buurt van de kust. De vogel komt herhaaldelijk in het blikveld van de natuuronderzoeker. Ook omdat de overlandreis veel langs de kust is.
Op drie essentiële momenten haalt Junghuhn deze bijzondere vogel aan. De vogel is kenmerkend voor Java en lijkt gedurende zijn afreis symbool te staan voor het eiland. Junghuhn mijmert aan het begin bij zijn afreis op 28 augustus 1848 bij het zien van de vogel aan zijn aankomst, 13 jaar eerder:
De Falco pondicerianus vloog in kringen om de masten, even als vóór 13 jaren, toen ik hier aankwam, vervuld met hoog gespannen verwachting, toen ik den boezem door onbegrensde hoop voelde zwellen; (4)
Veel verderop - bij het schiereiland Aden - duikt de Falco pondicerianus weer op:
Hier omringde mij eene natuur, welke een scherp kontrast vormde met die, welke ik verlaten had. Slechts één enkel levend wezen vertoonde zich, hetwelk mij aan Java herinnerde, een dierlijk schepsel, een vogel, namelijk, dat mij, als het ware, gedurende mijne reize van daar had vergezeld. Falco pondicerianus vloog hier, even als in gindsche streken, in kringen om ons schip. (54-55)
En Junghuhn haalt de roofvogel nog een keer aan bij de beschrijving van het schiereiland Aden, een paar bladzijden verder als hij een spectaculair ritje op de ezel op zeer humoristische wijze besproken heeft:
Behalve een roofvogel (Falco pondicerianus) heb ik op het schiereiland geene andere dierlijke bewoners onder mijn oog gehad, dan ratten en (tamme) ezels. (63)
In de tijd van mijn afstuderen heb ik eindeloos naar de Falco pondicerianus gezocht. Nooit vond ik een bevredigend antwoord. Er zijn heel veel falco's, maar de Falco pondicerianus ontbrak. Dat kwam ook omdat de Latijnse dierennamen nog niet via een duidelijk en eenduidig systeem rond 1851 (het jaar waarin Terugreis verscheen) was.
Daarom verscheen bij noot 13, de eerste verwijzing naar de vogel in het eerste fragment, de zeer onbevredigende notitie 'niet gevonden' . Sindsdien zoek ik dikwijls in een verloren momentje naar de Falco pondicerianus. Meestal via Google books. Zo kwam ik vandaag terecht in een verslag waarin Salomon Müller in een citaat de Falco pondicerianus noemt. Müller haalt in het boek Reizen en onderzoekingen in den Indische Archipel uit 1820 ene Wilson aan: 'the Bramani kite or Falco pondicerianus is considered as a bird of good omen by the Hindus.' (318)
Verder zoeken bracht me verder. De Bramani kite is namelijk de Brahmaanse wouw tegenwoordig in het Latijn: Haliastur indus. Dit is een vogel die precies veel voorkomt in het gebied waar Junghuhn de overlandreis maakt. Het schiereiland Aden is niet zijn leefgebied, maar daar wordt hij weleens gezien. Kortom, het is heel logisch dat Junghuhn het over de Brahmaanse wouw had.
De doorslaggevende reden is een artikel van G.F. Mees getiteld 'Vogelkundig onderzoek op Nieuw Guinea in 1828'. Ik vond het via de website van naturalis. Mees behandelt in zijn artikel de Nieuw-Guinea-reis van de eerder aangehaalde Müller hier aan. Op pagina 16 zegt Mees het volgende: De lijst (links) is van Macklot (1830), met rechts mijn determinaties: Falco pondiceriana Lath. Haliastur indus.
Een overtuigender bewijs is er niet. Iedereen die me verder kan helpen, reageer! Wie weet vinden we het antwoord snel.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten