Het Planetarium dat de autodidact Eise Eisinga in zijn woonkamer in Franeker bouwde is wereldberoemd. De Friese wolkammer bouwde tussen 1774 en 1781 ons planetenstelsel op schaal na. Met hulp van een ingenieus opwindsysteem zorgde hij voor een werkend planeetstelsel. De stand van de planeten in zijn woonkamer komt overeen met de werkelijkheid. De 6 toen bekende planeten staan allemaal in hun juiste baan ten opzichte van de zon.
We gaan op de laatste dag van het Kruidvat-treinkaartje naar Franeker. Een lange trip naar de voormalige Friese universiteitsstad. In 1584 gaf Willem van Oranje een hogeschool aan Leiden, Harderwijk en Franeker. In deze stad bouwt de wolkammer Eise Eisinga 2 eeuwen later zijn planetarium.
In de zomer van 1823 bezoeken de 2 Leidse studenten Jacob van Lennep en Dirk van Hogendorp de stad en stappen ook even binnen bij Eise Eisinga voor zijn planeet. Het is dan al een drukbezochte attractie, zoals uit het Dagboek van Jacob van Lennep blijkt:
| Eenige grachten verder, traden wij de eenvoudige woning van den wolkammer EISE EISINGA in. Deze kwam met een schortkleed voor en leidde ons in een klein kamertje, waar wij boven ons hoofd het gansche planetenstelsel zagen. Alle planeten hier afgebeeld bewegen zich werkelijk als in de natuur en volbrengen hun loop in denzelfden tijd, alsook al hunne manen. Vier andere platen wijzende op- en ondergang van zon en maan aan; andere weder de schijnbare zonsbeweging; de lichtgestalte der maan; de afstand der aarde van de zon; die der maan van de noord- of zuidpolen; de dagen der maand, der week, het uur, de minuten en seconden; ook het jaargetal, de N. en Z. declinatie enz. Dit alles wordt door een slinger in werking gebracht. De raderen en pennen zijn slechts van hout en beslaan geen meer plaats dan het platfond boven het kamertje tegen I½ voet hoogte. De maker toonde mij alles als was hij in een kermisspel, zonder dat hij er iets van scheen af te weten. Wij wisten niet wat meer te bewonderen, de trotschheid der onderneming, de voortreffelijke juistheid der uitvoering of de onbegrijpelijke eenvoud van den vervaardiger; jammer dat dit kunstgewrocht niet te verplaatsen is en met het huis vergaan moet. (p. 52) |
Eisenga bouwde het om de donderpreken van een predikant te weerleggen. In 1774 meende een predikant dat de wereld zou vergaan omdat de planeten tegen elkaar zouden botsen. Eise Eisinga wilde een planetarium bouwen om te laten zien dat het onzin was. Daarna kon iedereen die het wilde langskomen om het bijzondere bouwwerk te bewonderen.
Lees maandag het vervolg van ons bezoek aan Eise Eisinga’s Planetarium
Geen opmerkingen:
Een reactie posten