Een weerzien met mooie, maar ook ontroerende momenten. De Leidse orgels op de 27e Leidse Orgeldag hebben werkelijk karakter getoond. Soms waren de klanken verbluffend. Andere keren was het wat teleurstellend.
Het zwerven door de stad, de nauwe steegjes en de verbluffende uitzichten over het water. Het maakte de dag tot een feest der herkenning, waarbij ik vaak aan mijn studententijd moest terugdenken.
Verkeerde toonaard
Even dreigde de dag in een verkeerde toonaard te beginnen. De NS gooide vanmorgen roet in het eten door mijn intercity ineens te laten vervallen. Ik stond nota bene keurig op tijd op het station. De stoptrein naar Weesp reed net weg toen ik ontdekte dat mijn trein vervallen was.
Ik baalde verschrikkelijk. Dat was niet de bedoeling en bij voldoende voorkennis had ik het probleem kunnen verhelpen. Nu moest ik noodgedwongen de stoptrein na mijn intercity nemen. Met alle gevolgen en noodlot tot gevolg.
Waalse kerk
Daardoor moest ik het welkomstwoord van Jan Krajenbrink missen. Door te rennen van station naar de Waalse kerk wist ik bij het Praeludium binnen te komen. Ik hoorde bij het openen van de deur al het stoere plenum van het orgel van Steevens en Assendelft. Een prachtig instrument dat dankzij de organist Erik van Bruggen beduidend meer bekendheid heeft gekregen dan eerder. Het is namelijk een juweel van een instrument.
Lees mijn bespreking van het concert van Erik van Bruggen: Improviseren in stijl in de Waalse kerk
Pieterskerk
De Pieterskerk is niet alleen de thuishaven van de universiteit. Het is ook voor mij een veilig thuis. Het binnenstappen van de belangrijkste kerk van Leiden, voelt als thuiskomen. Al ben ik niet meer in de kerk geweest sinds de omvangrijke restauratie die kortgeleden is afgerond. Dankzij de zogenaamde Kanjerregeling vanuit het Rijk was deze zeer noodzakelijke restauratie mogelijk.
De kevers en torren hadden zich tegoed gedaan aan de eeuwenoude balken. Bij het concerteren van huisorganist Leo van Doeselaar heb ik veel naar het rongewelf gekeken. Inderdaad zijn enige dwarsbalken helemaal vernieuwd. Andere zijn grondig opgeknapt. De kever is verdwenen.
De klank van het Hagerbeerorgel kwam eveneens vertrouwd op mij over. Wat een spel van organist Leo van Doeselaar. Ik kreeg sterk de indruk dat het instrument door de orgelluiken op de hoofdwerkkas en de opknapbeurt van de kerk beter klinkt dan ooit. Ik herkende het geluid, maar vond het veel verder klinken. Het orgel is veel meer een eenheid met de kerk geworden.
Lees mijn bespreking van het concert van Leo van Doeselaar: Spelen met de middentoonstemming in de Pieterskerk
Stadsgehoorzaal
Het orgel van de Stadsgehoorzaal kende ik niet, maar de ontmoeting met het instrument vandaag was niet zo positief. Ik was niet zo sterk onder de indruk van het orgel dat Flentrop in 1966 voor deze zaal bouwde. Een van de grootste oorzaken was de keuze van het repertoire van organist Cor de Jong.
Cor de Jong balanceerde op het randje wat betreft de mogelijkheden van het instrument. Naar mijn oordeel sloeg de balans de verkeerde kant op. Helaas, want ik ben ervan overtuigd dat het programma in combinatie met het orgel zeker veel kansen bood. Wellicht was het Franse en Duitse repertoire dat uitsluitende uit 19e eeuwse werken bestond, iets teveel van het goede.
Hooglandse kerk
Theo Visser demonstreerde op zijn op en top (vroeg)barokke Hagerbeerorgel dat het weldegelijk mogelijk is om moderne muziek te spelen op een eeuwenoud orgel. Hij begon zijn concert op het orgel van de Hooglandse kerk met Franse operamuziek. Nog overtuigender klonken echter de orgelstukken Jehan Alain. Deze uitvoeringen mogen tot het hoogtepunt van de Leidse Orgeldag gerekend worden.
Hartebrugkerk
Het concert in de Hartebrugkerk van Jan Verschuren bracht mijn orgelhart op hol. Want wat een orgel heeft hij. En wat een overweldigende akoestiek bezit deze kerk op de kruising van de Haarlemmerstraat en de Lange Mare. De klank draagt tot ver. Dit is mogelijk ook een gevolg van het indrukwekkende gewelf dat door de vele insparingen het geluid in de hele ruimte brengt.
De kracht en energie van het Maarschalkerweerdorgel is het tweede element dat het concert tot een heuse belevenis maakte. Zeker in combinatie van het repertoire van organist Jan Verschuren. Vooral het werk van Andrew Carter en Duruflé brachten mij als luisteraar in extase. Muziek waarbij je het idee hebt even de hemel aan te raken.
Marekerk
Henk Gijzen was de hekkensluiter met een overtuigende uitvoering op het orgel van de Marekerk. Dit instrument van Garrels uit 1733/1735 is vorig jaar gerestaureerd. Weliswaar gebeurde dit vanuit de beslissingen die in de 60’er jaren zijn genomen door orgelbouwer Flentrop. Zo is de orgelkas zoals die in de 20e eeuw is gewijzigd, gehandhaafd. Ook is het door Flentrop gebouwde borstwerk in stand gebleven.
Een totale reconstructie van de situatie zoals Garrels die heeft gemaakt, is hierdoor helaas niet geweest. Het zou ook onbetaalbaar zijn geweest, maar de orgelkas ziet er ondanks alle goudverf en getinfoliede pijpen een beetje vreemd uit. De eenheid die het eens geweest is, is het hierdoor niet.
Probleem
Dat probleem vind je ook terug in de klank van het instrument. Zeker, het is werkelijk ongekend vooruit gegaan sinds de eerste keer dat ik het hoorde. De mixturen en vulstemmen dringen zich niet meer zo op als eerst. Ook laten de grondstemmen een heel mooi en gevarieerde klankrijkdom horen. Je kunt veel met dit instrument, maar historisch gezien klinkt het allemaal net niet als de eenheid die je ermee zou kunnen realiseren.
Het is kinderachtige kritiek, maar ik zie het ergens toch als een mogelijkheid die is blijven liggen. Jammer, omdat het naar mijn idee dan echt een groots instrument wordt, dat een mooie aanvulling zou vormen op het Garrelsbestand dat ons land nu al rijk is.
Mooie Leidse Orgeldag
Een mooie dag. Ze geeft een welkome aanvulling op alle concerten die in de zomermaanden over Nederland verspreid worden gehouden. Leiden geeft hier ook de uitstekende mogelijkheid toe. De historische orgels staan allemaal op loopafstand van elkaar en de hoeveelheid historische orgels geven vele mogelijkheden voor afwisseling.
Zo kun je volgend jaar 4 andere kerken of orgels in het programma opnemen. Daarom is het concept na 27 jaar zeker nog niet uitgewerkt. Zeker ook niet omdat de orgels de laatste jaren allemaal zo prachtig gerestaureerd zijn en veel mogelijkheden bieden aan uitvoerders en luisteraars.
Vooral dat laatste heeft me vandaag overtuigd. Want Leiden heeft niet alleen een grote hoeveelheid prachtige orgels binnen de stadspoorten, de hoeveelheid uitstekende organisten die deze instrumenten bespelen, liegen er eveneens niet om.
Mosterd
Wat ik wel aanbeveel, is in het boekje wat meer informatie over de orgels te geven. De informatie bleef nu beperkt tot de uitvoerders. Daarnaast denk ik dat de Leidse Orgeldag enorm aan kracht zou winnen als er een strakker overkoepelend thema gekozen zou worden.
Je kunt hierbij stilstaan bij een bepaalde componist. Jehan Alain was een goeie geweest en bruikbaar op alle orgels, zo heeft Theo Visser bewezen. Een psalm of iets als voorjaar, lekker eten of samenspel met een ander instrument (viool, fluit of zang).
Bindende factor
De bindende factor gisteren waren de euphonium-bespelers Dick Smit en Jan Tijsen. Ze speelden bij elke ingang van de kerk kort voor aanvang van het concert. Zo pikten ze ook nog enkele toevallige voorbijgangers op. Dit zou helemaal binnen een thema passen.
Lees de rest van de week de besprekingen van alle concerten apart.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten