Spelen met middentoonstemming in Pieterskerk

Het orgel van de Pieterskerk in Leiden is in 1643 gebouwd door Van Hagerbeer

Een concert op het orgel van de Pieterskerk, is een spel met de middentoonstemming. Het instrument van de Pieterskerk is gebouwd door vader Galtus en zoon Germer van Hagerbeer in 1643. Ze gebruikten hierbij allerlei materiaal uit het oude orgel. Het mooie rugwerk stamt bijvoorbeeld uit 1629.

Het orgel van de hoofdkerk van Leiden bevat zodoende pijpwerk dat tot het oudste pijpwerk ter wereld gerekend mag worden. Er zijn namelijk nog orgelpijpen uit 1448 van Jacob van Bilsteijn. Daarnaast bezit het instrument nog orgelpijpen van Jan van Covelen. Van deze bouwer is alleen het koororgel in Alkmaar uit 1511 bewaard gebleven.

Huisorganist Leo van Doeselaar
Organist Leo van Doeselaar is sinds de restauratie de huisorganist van de Leidse Pieterskerk. Hij weet altijd weer een mooi programma samen te stellen. Het instrument biedt ongekende mogelijkheden. De middentoonstemming vormt hierbij een uitdaging in plaats van een beperking. Weliswaar is het lastig om muziek van na 1750 te spelen, maar voor de periode daarvoor is het orgel van de Pieterskerk uitermate geschikt.

De Pieterskerk in Leiden heeft van binnen een grondige restauratie ondergaan

Kerkrestauratie
Ik had het instrument niet meer gehoord sinds de kerkrestauratie die vorig jaar is afgesloten. Vlak voordat ik uit Leiden vertrok in 2002, kwam aan het licht dat de boktor in de kapconstructie van de Pieterskerk al jaren zat. Het was onduidelijk of de tor er nog altijd verbleef, maar de constructie was zwaar aangetast. Restauratie was onafwendbaar. Dankzij een financiële injectie van het rijk via de Kanjerregeling, stond de kerk de laatste jaren in de steigers.

Bij het concert van Leo van Doeselaar kreeg ik sterk de indruk dat het orgel aan kracht heeft gewonnen. Naast de kerk onderging ook de buitenkant van het orgel een grote restauratiebeurt. Grote orgelluiken sieren de hoofdwerkkas en de kas bezit mooie vergulde motieven op de stijlen.

De zon scheen op het rugwerk tijdens het concert van Leo van Doeselaar in de Pieterskerk

Lichtinval
Een genot om naar te kijken. Zeker met de prachtige lichtinval van afgelopen zaterdag. De zon scheen tijdens het concert op het rugwerk. Langzaam verschoof het licht van de linkertoren naar de middentoren om aan bij de rechtertoren te eindigen bij het slotstuk van het concert.

Het instrument heeft door de restauratie van de kerk en de orgelluiken vooral aan draagkracht gewonnen. Leek in het verleden het geluid nogal weg te vallen, nu hoorde je het instrument duidelijk de hele ruimte vullen. Dit kwam met name de lage tonen ten goede.

Het orgel van de Leidse Pieterskerk vanuit de zijbeuk gezien

Credo
Leo van Doeselaar illustreerde dit prachtig met het Credo van Hans Leo Hassler. De enigszins dof klinkende, diepe 24-voets prestant van het hoofdwerk in combinatie met de bijna strijkende prestant 8 van het rugwerk. Wat een klankrijkdom.

Het orgel van de Pieterskerk is een orgel met karakter. Het lijkt vele stemmingswisselingen binnen een concert te ondergaan. De boventoonrijke fluiten zijn een oorstreling waard. Leo van Doeselaar liet dat horen bij de Canzona noni toni van Hassler. Het programma bood alle mogelijkheden om de vele kanten van het instrument te demonstreren. En het zorgvuldige spel van Van Doeselaar stelde hierbij nooit teleur.

Programma: Stemmingswisselingen

Hans Leo Hassler (1564-1612)	Toccata primi toni Canzona noni toni Uit ‘Lustgarten Neuer Teutscher Gesäng’ (1601): – ‘Ach weh der schweren pein’ – ‘Ach Schatz ich sing und lache’ Credo in unum Deum (‘Wir glauben all’ an einen Gott’)
Heinrich Scheidemann (1595-1663)	Orgelintavolatie (‘auff 2 Clavir Pedaliter’) van zesstemmig motet ‘Verbum caro factum est’ van Theo Hassler

Dispositie
Het orgel in de Pieterskerk is gebouwd in 1643 door Galtus en Germer van Hagerbeer. Ze gebruikten veel materiaal uit het oude orgel. In 1998 is het orgel door Verschueren gerestaureerd. Hiermee is het een toonaangevend instrument geworden dat een impressie geeft van het Hollandse stadsorgel uit de 17e eeuw. Een gespecificeerde dispositie is te downloaden op de website van de Pieterskerk.

Hoofdwerk	Rugwerk	Bovenwerk	Pedaal
Prestant 24 Prestant 12 Bourdon 16 D Octaaf 6 Mixtuur Groot Scherp Klein Scherp Trompet 12 D Koppel HW-RW B/D	Prestant 8 Quintadeen 8 Prestant 4 Holpijp 4 Superoctaaf 2 Quintanus 1 1/2 Sifflet 1 Mixtuur Scherp Sesquialtera D Cornet Schalmei 8 Tremulant	Prestant 8 Holpijp 8 Quintadeen 8 Octaaf 4 Superoctaaf 2 Gemshoorn 2 Nasard 1 1/2 Sifflet 1 Tertiaan Sesquialter D Trompet 8 Vox Humana 8 Tremulant	Octaaf 8 Octaaf 4 Trompet 16 Trompet 8