Improvisatietalent
En dat is Mourik op de eerste plaats: een improvisatietalent. Hij is niet in een stijl te vangen maar het romantisch en laat-romantisch klankidioom staat hem goed. Zo speelde hij in Den Ham 2 improvisaties. Het waren de absolute hoogtepunten van het concert. Sterker nog de improvisatie in de stijl van Robert Schumann vormde het keerpunt in het concert.Klam begin
Aanvankelijk begon het concert op het Scheuerorgel uit 1841 namelijk een beetje mat. Zoals bij een klamme en matte zomeravond te verwachten valt. Mourik opende met een partita op gezang 386, 'De nacht, de moeder van de rust' van Arie J. Keijzer. Niks mis met de uitvoering van het muziekstuk van de oud-organist van Dordrecht. De uitvoering was prima, maar ik miste de bezieling. Hetzelfde gebeurde bij de tweede sonate van Carl Philip Emanuel Bach. Het stuk kwam nauwelijks uit de verf. Hij wist de spanning in het stuk niet goed over te brengen. Het was natuurlijk ook een warme zomeravond en de vaak verbouwde en uitgebreide kerk in Den Ham was niet een koel oord. Hoogstens redelijk aangenaam. De warmte zal absoluut meegespeeld hebben bij de uitvoeringen. Het Preludium en fuga in G van Felix Mendelssohn-Bartholdy bleef eveneens voornamelijk beperkt tot een weergave van de noten. Op zich aardige muziek met mooie registraties, maar ik miste de verrassingen en nieuwe wendingen.Ruimschoots goedgemaakt
Dit werd ruimschoots goedgemaakt bij de improvisatie in de stijl van Schumann. Mourik refereerde hierbij opvallend vaak naar het pianowerk van Schumann, een mix van zwaarmoedigheid en frivoliteit. Hij omspeelde met de prestant van het hoofdwerk een erg aantrekkelijk thema. Daarna kwam het vuur in de improvisatie, met sterke afwisseling in tempo en registratie. Mourik bereikte hier juist de opbouw zoals in het orgelwerk van Schumann voorkomt. De 6 fuga's rond het thema BACH bijvoorbeeld, komen ook het beste uit de verf bij een opbouw van rustig en melancholisch naar een tutti waarin onrust overheerst. Van daaruit keert de rust van het begin weer terug. Dat gebeurde precies bij de improvisatie van Mourik.Belevenis
Het is echt een belevenis om een improvisatie van Gerben Mourik mee te maken. Hij speelt met een enthousiasme en originaliteit waarbij de verrassing overheerst. Je weet niet wat er gaat gebeuren en je maakt een muziekstuk mee dat straks nooit meer zal klinken. Daarmee brengt hij de improvisatie terug tot de essentie: een spel tussen speler en publiek.Bonefaas
Maar dat was voor mij niet het meest verrassende en vernieuwende. Dat was de uitvoering van het Choral I van Jan Bonefaas. Voor Bonefaas heb ik geen zwak, sterker nog: ik heb een aversie tegen hem. Zijn speelstijl in de geest van zijn leermeester Feike Asma. Maar Gerben Mourik wees op de latere ontwikkeling van deze organist uit Gorinchem. Het spel van zijn leermeester maakte meer en meer plaats voor een stijl in de geest van de Frans-symfonische orgelmuziek a la Vierne. Het choral dat Mourik speelde, liet dit overtuigend horen. Want in tegenstelling tot wat Bonefaas in de richting van Asma deed, ging hij hier zelfs zijn eigen weg. De akkoorden, tempi-wisselingen en loopjes kringelden hun eigen weg. Het spel met tongwerken en fluiten klonk bijzonder goed op het orgel in Den Ham. Mourik wist hier zelfs de sfeer van kathedralen en bijbehorende koelte op te roepen. Een prestatie. Zeker ook omdat het op mij een zeer modernistische indruk maakte. Voorbij Vierne maar weer totaal anders dan Messiaen bijvoorbeeld. Bij mij schoot het woord 'vervreemding' op. De akkoorden en de behandeling van het thema zorgden hiervoor. De meerdere thema's kwamen op veel manieren terug, weer verschillend en tegen elkaar op spelend.Artiest
De uitvoering gaf mij een beeld van Bonefaas dat ik nog nooit met hem had geassocieerd: het beeld van de artiest. Sterker nog: hij stond voor mij verre van dat beeld. Dat het orgel van Den Ham hier zo mooi in kon passen, komt geheel voor rekening van Gerben Mourik. Hij liet zien dat hij zich niet alleen in het muziekstuk had verdiept, maar ook in het orgel. Hij behandelde beide met zeer veel respect en wist de grenzen precies te vinden. Dat zorgt voor een spanning zoals ik die ook bij zijn improvisaties proef. De spanning van het moment, het idee dat je iets heel bijzonders meemaakt. Iets dat je alleen deelt met je publiek. Mourik liet vooraf ook blijken dat dit een bijzonder muziekstuk is. Waarschijnlijk is hij de bezwaren zoals ik die had, gewend. Hij zei het jammer te vinden dat hij het niet 2 keer kon spelen. Daar had hij zeker gelijk in. Het stuk verdient het om meer te horen. Sterker nog: je zou je er best eens zelf aan kunnen wagen.
Nieland
Van de 2 werken van Jan Nieland die Mourik op het programma had staan, was de Toccata het meest bekend. Beroemd geworden door een uitvoering van Klaas Jan Mulder, speelde de organist van Oudewater het stuk als een muzikale waterval. Alles klaterde en kletterde over het publiek, brede akkoorden, lange uithalen en soms flinke uitschieters. Best opbeurend aan het eind van een lome zomerdag waarin de thermometer de 30 graden passeerde. Persoonlijk stelde ik meer prijs op de Meditation, meer ingetogen en aandacht bestedend aan de zachtere kant van het orgel. Daaruit blijkt dat de restauratie en uitbreiding van het orgel door Flentrop meer dan 35 jaar geleden goed in de geest van Scheuer is gebeurd. Met name het nieuwe onderpositief past goed als tegenhanger van het brede, luide en stoere hoofdwerk. Hier is ruimte voor subtiliteit en de fijne afwerking. Ook het tongwerk, een dulciaan, vormt een rustiger en ingetogener contrast met de trompet van het hoofdwerk.Aansluiting tekst en muziek
Met het besluit, een improvisatie op gezang 295 ' Aan de deur van 's harten woning', demonstreerde Gerben Mourik zijn koraal gebonden improvisatietalent. Hij wist in de 5 variaties bij de 5 verzen, de tekst en de muziek mooi op elkaar te laten aansluiten. Het kloppen zoals dat in ieder vers weer tot uiting komt, verwijst naar het kloppen op de deur en het kloppen van het hart. Mourik speelde hier met de melodie, dat door de herhaling van dezelfde noot, al een stuk van het kloppen in zich heeft. Het kloppen keerde terug binnen verschillende niveaus en op verschillende manieren. Het kwam terug in de uitkomende stem, in een spannende pedaalsolo of in de begeleidende stem. Mourik buitte de tekst van Smelik helemaal uit. Dat werkt best vervreemdend om aan het einde van een klamme en warme zomerdag teksten te horen als ''t Wakker hart hoort uw geklop' of 'Op ontwaakt, de nacht is om!'Brede romantische klank
Gerben Mourik maakte bij zijm improvisatie gretig gebruik van de brede en romantische klank van het Scheuer-orgel. De combinatie van Bourdon 16' met de Prestant 8' klinkt erg dragend en ook stoer. De traktatie aan het einde, waarbij de 46 toehoorders samen het gezang zongen, demonstreerde de begeleidingskunst van Mourik. En van het orgel in Den Ham. Want hier bleek wat het orgel helemaal past: het begeleiden van de gemeentezang. Het paste Mourik ook heel goed, hij wist zelfs hier binnen een zeer gedragen tempo, de muzikale fruitmand van hartkloppingen en deurkloppingen heel trefzeker neer te zetten. Het maakte het einde van de dag heel verfrissend en verkwikkend. Want Gerben Mourik heeft veel reputatie verworven met de reeks improvisatieprijzen. Het toont wat je 2 jaar na het winnen van het internationaal improvisatieconcours in Haarlem meer dan ooit beheerst: deimprovisatie. Alleen mag je nu zelf de thema's kiezen. Van die mogelijkheid maakte de artiest Gerben Mourik zeer gretig gebruik.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten