Euthanasie

De dood van Hugo Claus heeft grote indruk op mij gemaakt. Hij leed aan Alzheimer en wilde niet meer lijden. De Vlaamse schrijver kon niet omgaan met de verschrikkingen van deze ziekte. Schrijven was voor hem zijn leven en als hij een zin begon, wist hij ergens halverwege niet meer waarheen hij moest gaan. De draad van een verhaal vasthouden, zat er helemaal niet meer in. Hij vond het genoeg en koos voor euthanasie om een einde te maken aan dit ondraaglijke lijden.

Anderhalve maand later koos de schrijver Han Voskuil ook voor een zelfverkozen dood. Bij hem was een verschrikkelijke spierziekte de oorzaak. Hij stierf op de Dag van de Arbeid die ook nog eens op Hemelvaartsdag viel. Hij kon er niet meer om lachen. Hij kon zich niet meer bewegen, vertelde zijn vrouw later. Voor hem kwam de dood als een verlossing.

In de roman De barmhartigen vraagt de verteller David Sores zich in het tweede deel Hij was mijn vader af of zijn vader kiest om te blijven leven. Zijn vader is helemaal verlamd nadat hij met zijn auto in het kanaal is beland. Hij kan in eerste instantie nog praten, maar gaandeweg slaat de verlamming steeds verder toe.

Onnodig lijden

David Sores lijkt de enige die zich drukmaakt over het onnodige lijden van zijn vader. Zijn moeder ziet het vooral als een gunst van God dat haar man nog extra tijd krijgt. Zijn zus gaat helemaal met zijn moeder mee en vindt dat hij niet moet zeuren.

Wat zijn vader wil, is voor hem heel lastig te bepalen. In de spaarzame momenten dat hij zijn vader spreekt, wordt hem het onvoldoende duidelijk. Zelfs als zijn vader om hulp vraagt, vindt David het heel moeilijk te bepalen of de hulp is dat hij de stekker van het beademingsapparaat lostrekt.

Verwijten

David blijft ermee worstelen en verwijt het zich later om zijn vader niet uit zijn lijden te hebben verlost. Hij heeft zich laten ringeloren door zijn zwaargelovige moeder. Daarom verwijt hij zichzelf dat hij onvoldoende tegen haar is ingegaan. Bovendien vindt hij dat hij gewoon de stekker had moeten lostrekken.

Het was niet in onze handen, het was dat het zo moest zijn. De mens wikt, alleen God beschikt. Het aloude godvrezende liedje, kortom. En daarmee was de kous af. Ik stond erbij, ik keek ernaar en ik kon het niet geloven. Ik probeerde de zinloze lijdensweg van mijn vader te begrijpen, maar het ging mijn verstand te boven. Ik kon het geen plaats geven. (288)

De keuze het heft in eigen hand te nemen, lijkt niet in hem op te komen. Hij heeft ook een goed excuus. Hij is jong en zijn moeder heeft veel – misschien wel alles – in de melk te brokkelen. De alomtegenwoordigheid van het geloof is hier ook bepalend. Een mens mag niet bepalen wat er met haar man gebeurt. Dat is God en niemand anders.

Creperen

De verteller David Sores fulmineert hiertegen. Hij vindt dat zijn vader als een hond moet creperen. Mensen zo lang laten lijden, terwijl het einde onvermijdelijk is. Waarom mag je daar zelf niet over beslissen?

De dood van Claus en later van Voskuil lieten aan mij zien dat ook de zelfverkozen dood heel verdrietig is. De keuze om het niet te laten verzanden in onnodig lijden, maakt het niet minder makkelijk om de beslissing te nemen. Ik vond het indrukwekkend hoe Claus ervoor koos niet langer te lijden. Daarmee liet hij een indrukwekkende getuigenis na.

Zonder mij

Het lied ‘Zonder mij’ dat Henny Vrienten schreef naar aanleiding van Claus’ dood, is werkelijk prachtig. Ik vind het één van zijn beste nummers. De liefde voor Claus en zijn bewuste keuze een einde te maken aan dit lijden, spreekt hij heel duidelijk uit. Hier klinkt de levensfilosofie van de Vlaamse dichter overduidelijk door. Het leven gaat door, ook zonder mij.

Ik kan mijn ogen niet droog houden bij het horen van dit prachtige nummer.

Koen van Wichelen De barmhartigen. Antwerpen: Uitgeverij Manteau, 2014. ISBN 978 90 223 2994 8. Prijs: € 21,99. 320 pagina’s.

Blogtournee

Deze bijdrage is onderdeel van een blogtournee georganiseerd door de uitgever Manteau. De hele maand januari lezen verschillende bloggers dit bijzondere boek en schrijven er op hun blog over.