Een vrouw op 1000º

Wat vind ik eigenlijk van Hallgrímur Helgasons roman Een vrouw op 1000º? De achterflap ziet er veelbelovend uit: ‘een adembenemende reis door de twintigste eeuw’. Het boek zelf is ook veelbelovend, want het is dik. Daarmee vraagt de schrijver al veel van zijn lezer: leestijd! En de foto op de cover grijpt aan. Ik kan mijn ogen niet afhouden van die prachtige zonnebril die letterlijk van de foto afkomt.

Snel lezen

Het was net twee weken geleden toen ontdekte dat ik Een vrouw op 1000º nog helemaal niet in huis had. Ik mailde naar de organisatie van Een perfecte dag voor literatuur. Nee, ik had het allang in huis moeten hebben. Gelukkig kreeg ik het boek een paar dagen later nagezonden. ‘Jeetje, dat is een dikke’, was mijn eerste reactie. ‘Ik moet snel aan het lezen slaan.’

En dat moest ik. Want naast de ruim 540 pagina’s om te lezen, vraagt het boek ook om een oplettende leeshouding. Het onderwerp is groot en het verhaal bestaat uit veel verhaallijnen.

Sígur Ros

Hallgrímur Helgason heeft een indrukwekkend boek geschreven. Dat staat voor mij vast. Voor mij bestaat de IJslandse cultuur uit de rockband Sígur Ros. En die liefde voor die groep komt vooral voort uit mijn liefde voor het harmonium. De muziek van Sígur Ros greep mij bij de kladden. Het is eerlijke muziek, je krijgt wat je hoort. Prachtig zoals het harmonium zich daarbinnen voegt.

Voor het boek Een vrouw op 1000º is dat niet anders. Het is een boek vol verhalen. Bovendien bevat het veel verwijzingen naar de IJslandse cultuur en mythologie. Daarbij probeert het een link te leggen met de Europese cultuur en historie, maar de basis is een stevig IJslands fundament. De rotsen en baaien van dit koude en onherbergzame gebied lees je terug in dit boek. Het is bij tijd en wijle net zo grillig en bizar.

Parodie

Het boek is een grote parodie op de IJslandse autobiografie. Een genre dat ik niet ken, maar waar de ik-verteller en autobiograaf Here een keer naar verwijst:

[E]en literair genre dat ik absoluut verafschuw. Als je die moet geloven dan is het leven in IJsland één paradijs van galafeesten, waar ellende, miskleunen en nederlagen die niet bestaan, waar uitverkoren prinsesjes van gegoede families met schitterende cijfers uit de collegezalen komen, het parlement betreden en van daaruit hogerop klimmen door het bevruchten van verschillende vrouwen, tot ze uiteindelijk de enige ware hebben gevonden die al hun valsheid, leugens en gehoereer duldt en ervoer kan zwijgen. (403)

Alles wat hier staat, is het boek van Hallgrímur Helgason niet. Als eerste is de hoofdpersoon een vrouw, daarnaast komt Herbjörg Maria Björnsson weliswaar van gegoede huize, maar ze is een antiheld. Weliswaar is ze de kleindochter van de eerste president van IJsland, haar vader is een nazi (de enige van IJsland) en haar moeder heeft haar in de oorlog genadeloos in de steek gelaten. Bovendien rookt ze als een ketter en heeft ze veel mannen versleten.

Opeenstapeling van ellende

De belevenissen in de oorlog zijn een opeenstapeling van ellende waarbij de ene dode na de andere valt. Here moet niks hebben van mensen die hun hoofd wegdraaien voor ellende:

Het zou voor iedereen eens goed zijn de voorgevel van je huis kwijt te raken, het brandende geknetter van een kind te horen of toe te zien hoe je geliefde in de rug wordt geschoten. Ik heb mijn hele leven niet goed met mensen kunnen opschieten die nog nooit over een lijk heen hebben hoeven stappen. (11)

Here geeft hier een samenvatting van haar leven en het boek. Het verhaal is nog maar amper begonnen en ze vertelt over de granaat uit de Tweede Wereldoorlog. Ze bewaart het oorlogstuig als een relikwie. Het hele boek door vergezelt dit ‘Hitlerei’ haar en helpt haar door moeilijke periodes heen.

De draad kwijt

En dat is de toon van het hele boek. Regelmatig raak je de draad kwijt. Zeker in het begin van het boek werkt dat erg verwarrend. Voor mij waren die eerste paar honderd pagina’s een worsteling. Onherbergzaam als de IJslandse wildernis. Gladde gletsjers waar je zo een misstap maakt en bijna niet meer terug kunt.

Toch wist het verhaal mij vast te houden en hield mij nieuwsgierig genoeg om door te lezen. Ik wilde het niet opgeven, daarvoor daagde het ruige en onherbergzame mij teveel uit. Het voelde als een heuse ontdekkingstocht door IJsland.

Compleet met verwijzingen naar een cultuur, die door de eeuwenlange isolatie nog veel oorspronkelijks en eigens heeft. Daar is het boek misschien nog het meest van doordrongen. Het probeert vast te houden aan de IJslandse wortels en tegelijk de vleugels uit te slaan en los te komen van die isolatie.

Bizar en bijblijven

Dat maakt het boek bizar om te lezen, want Hallgrímur Helgason weet een portret van een land en een eeuw neer te zetten dat haar weerga niet kent. Here is een personage dat je nog lang bijblijft en stelt je nergens in teleur.

De ellende die haar steeds treft en waar ze weinig aan kan doen. Bedrogen door iedereen, zelfs haar eigen kinderen, weet ze zich staande te houden. Zo is het boek een portret van een krachtige vrouw voor wie ik bewondering koester. Het maakt Een vrouw op 1000º een boek dat bijblijft.

Een perfecte dag voor literatuur

Dit is mijn bijdrage over Hallgrímur Helgasons roman Een vrouw op 1000º. We lezen dit boek vandaag bij Een perfecte dag voor literatuur van notjustanybook.nl. Lees de bijdragen van anderen in de reacties.

Hallgrímur Helgason: Een vrouw op 1000º, Uit de memoires van Herbjörg Maria Björnson. Vertaald uit het IJslands door Marcel Otten. Utrecht, Amsterdam, Antwerpen: Uitgeverij De Arbeiderspers, 2014. 542 pagina’s. Prijs: € 24,95