Bist du bei mir - IM Jan de Wit (1949-2025)

Ik wil het niet psychologiseren, maar mijn liefde voor het orgel is de liefde voor mijn vader. Ik wil je graag vertellen over een moment - 38 jaar geleden - waarbij het orgel op ons allebei blijvend indruk maakte. 

Het gaat om een concert op het Alkmaarse Van Hagerbeer Schnitger-orgel in 1987. Mijn vader wilde dat weekend nog meer horen van dit instrument. Een paar dagen eerder was hij naar de ingebruikname van dit gerestaureerde orgel geweest. De bijdrage van de organist Klaas Bolt met zijn improvisatie op psalm 87 maakte grote indruk op hem. 

de luiken gaan open

de registers staan klaar

het orgel speelt

Die zaterdag nam mijn vader mij en mijn broer Gert mee. We kwamen wel vaker in grote kerken. Maar de Grote of Sint Laurenskerk in Alkmaar maakte een overweldigende indruk toen ik er binnenstapte. De hoogte van het gewelf en dan... Het orgel. Wat een instrument.

Een lange draad hing uit het orgel. Het slingerde zo naar beneden tussen hemel en aarde en was verbonden met een geluidsinstallatie. Van achter de speeltafel vertelde de Haarlemse organist Klaas Bolt over de vele klanken van het orgel en liet het al improviserend horen. Fluiten, prestanten, trompetten - en niet te vergeten de vox humana's.

sprankelend beekje

vogelfluit en trompetschal

luister het orgel

De vox humana imiteert de zingende, menselijke stem. In 1725 maakte Schnitger er 2 voor dit orgel. 1 op het bovenwerk en 1 op het rugwerk. De stemmen vormen elkaars tegenhanger - alsof twee mensen een duet zingen. Klaas Bolt liet dat horen met een muziekstukje van Bach.

Het heet Bist du bei mir. Het klinkt niet voor niets melancholisch. De tekst is nogal wat. Ik zal het voorlezen en dan proberen te vertalen:

Bist du bei mir, geh ich mit Freuden

zum Sterben und zu meiner Ruh.

Ach, wie vergnügt wär so mein Ende,

es drückten deine schönen Hände

mir die getreuen Augen zu!

Ben jij met mij, zodat ik blijmoedig

kan sterven en mijn rust vinden.

Ach, hoe vredig zou mijn einde zijn

als jouw liefdevolle handen

mijn trouwe ogen zouden sluiten!

De uitvoering van Klaas Bolt op het Van Hagerbeer Schnitgerorgel stimuleerde mijn vader enorm in zijn orgelspel. Hij ging meer orgelliteratuur spelen en zette Bist du bei mir vaak op het programma in de kerkdienst. De mensen in de kerk neurieden massaal de melodie mee als hij het speelde.

Hij ontplooide zich als een echte kerkorganist. Orgelspelen bij kerkdiensten was voor hem alles. Hij gaf er alles voor op, als hij maar kon blijven spelen. Die speeltafel trok hem, altijd weer. Het was vorig jaar ook een harde klap voor hem, toen hij geen kerkdiensten meer mocht dienen met zijn spel.

de speeltafel lonkt

voor het spelen van een spel

de muziek begint

Het bezoek aan het Alkmaarse orgel zette mij ook op het spoor van de orgelmuziek. Ik was begonnen met blokfluit en nam later mijn vaders liefde voor het orgel over. Uiteindelijk is het orgel het samenspel van al die blokfluiten die je als organist tot klinken brengt. Die grote liefde voor de muziek, het orgel en het kerklied, draag ik bij mij. Daarvoor ben ik mijn vader dankbaar.

Het concert van de ingebruikname werd later uitgezonden op de radio. Mijn vader nam het op op een cassettebandje en draaide het veel. Dan neuriede hij de melodie van Bist du bei mir altijd mee. 

na het doodsuur

als je adem verzwijgt

ben jij bij mij

Toelichting

In dierbare herinnering mijn vader Jan de Wit (3 mei 1949 - 13 oktober 2025). 

Dit is (licht aangepaste) tekst - zonder de tranen - van mijn voordracht bij de afscheidsdienst op 20 oktober in de Oud-Katholieke kerk van Arnhem. De haiku in de lopende tekst zijn toegevoegd.

Winnaar winterkukai 2025

Een e-mail met als titel 'Gefeliciteerd' zit in mijn berichteninbox. Ik ben verrast, maar ook op mijn hoede. Wie weet probeert iemand mijn wachtwoorden te ontfutselen of vraagt om geld over te maken.

Ik open het e-mailtje. Het is een bericht van de kukai waaraan ik heb meegedaan. Ik heb gewonnen bij de stemming 75 haiku's. Het thema is vuur en mijn haiku is:

wolken sprokkelen

brandhout aan de horizon

een hemels haardvuur

Ik ben helemaal blij, geef mijn adres door en herinner de organisator van de wedstrijd dat ik 3 jaar terug ook heb meegedaan én gewonnen. Over de andere keren dat ik meedeed, hou ik mij stil.

Ik krijg een boekenpakket toegestuurd. Vandaag is deze bij mij gearriveerd. Ik heb er een filmpje van gemaakt, compleet met een weergave van de haiku-verzameling in mijn boekenkast. Op 1 na heb ik geen enkel boek of tijdschrift uit het pakket dat ik kreeg.

Wat een verrassingen! Ik ben heel erg blij met de jaargangen van het multilinguaal haiku-journaal 'Whirligig', het dikke boek van Ad Antonie Beenackers: 'Ledig Erf, stel mij niet teleur', 'In memoriam' van Geert Verbeke en 'Haikool, 108 Haijnis' in Frans, Picardisch, Nederlands, Duits, Spaans en Engels.

Prachtige boeken waarvan ik nog geen enkele had, op het boek van Verbeke na. Ontzettend blij mee. Wat een leesvoer en vooral inspiratie. Het werkt heel inspirerend om korte gedichten van anderen te lezen.

Download de analyse geschreven door Lodewijk Ouwehand (PDF, 218 KB)

Lijfelijkheid - Dichter op Hofwijck 2025

Het buitenhuis van Huygens aan de Vliet in Voorburg ligt in het donker van de avond. Volgens de directeur van het museum dat in het huis gevestigd is, heet dat het deemster. Een woord dat volgens hem de neerlandici wel zullen herkennen. Er zijn veel neerlandici bij elkaar op deze avond. Het is de prijsuitreiking van de gedichtenwedstrijd Dichter op Hofwijck 2025.

Constantijn Huygens

Het thema is lijfelijkheid. De inspiratie voor de tuin rondom het buiten, is voor Constantijn Huygens het menselijk lichaam. Het huis is het hoofd. Verder is alles opgedeeld in lanen en vierkanten. Armen en benen. De boomgaard vormt de buik. Over alles is nagedacht. De lanen met bomen aan weerszijden zijn bedoeld om te wandelen en te filosoferen.

Christaan Huygens

Op de zolder heeft zoon Christiaan veel uitvindingen gedaan. De uitvinding van het slingeruurwerk krijgt in het huis aandacht. Er hangt een oude slinger. We kijken er in de Sael naar. Het is een relatief klein huis. Onder de rode balken zitten we en luisteren naar een lezing. Een spoken word artiest heeft haar ervaringen verwerkt. Ze zingt haar poëzie als een lied.

Beeldgedicht

Mijn inzending voor de wedstrijd is geïnspireerd op de tuin in de vorm van een menselijk lichaam. Het gedicht heb ik geschreven in de vorm van een menselijk lichaam. Een beelddicht waarin allerlei verwijzingen naar het menselijk lichaam verstopt zitten. Als het jurylid Ad Leerintveld vertelt dat er zelfs een 'beeldgedicht' bij de inzendingen zit, weet ik dat ik niet bij de prijswinnaars zit. Anders zou hij het namelijk niet hebben gezegd. 

Ook de publieksprijs gaat helaas aan mij voorbij. Voor iedereen die op mijn (beeld)gedicht 'Lichaam in woorden' gestemd heeft. Heel veel dank daarvoor.

Ouder worden

Zodoende loop ik de prachtige stapel boeken over Hofwijck mis. De 3 gedichten die winnen zijn allemaal ernstig. Gaan over ouder worden, dementie of juist over het kind zijn. Tegen deze mooie taal ben ik niet opgewassen. De winnares hoor ik later op het filmpje dat van de avond gemaakt is, heeft 12 jaar geleden ook de wedstrijd gewonnen. Ze is dus al Dichter op Hofwijck. Nu met een dubbele titel.

Al met al een heerlijke avond. Het is al een feest om op Hofwijck te gast te zijn in het huis van de familie Huygens. Wat een heerlijkheid.

hoofd hart en handen

hofwijck de binnenwereld

voor een buitenplaats

De leeslijst van 2024

2024 is een leesjaar geweest zoals ik nog nooit gehad heb. Veel meer kan ik op dit moment ook niet. Het schrijven valt mij zwaar. Het lukt in zeer beperkte mate en daar blijft het bij. Het lezen is heerlijk. Al bespreek ik geen boeken en maak ook minimaal aantekeningen bij wat ik lees. Ik geniet vooral en laat mij meenemen door het verhaal. Heerlijk om zo uit de dagelijkse werkelijkheid te ontsnappen.

Romans

Wat een prachtige boeken heb ik dit jaar mogen lezen. Ik heb er echt immens van genoten. Ik mocht de nieuwe romans van Jan van Aken, Ilja Leonard Pfeiffer en Christiaan Weijts lezen. Daarnaast de 3 romans die Louis Paul Boon schreef over het Aalst rond 1900. Niet zo vernieuwend als bijvoorbeeld De Kapellekensbaan, maar zeker wel de moeite van het lezen waard.

Notre-Dame

De treinreiziger die van zuid naar noord reist, moet door dwars door Parijs. Om van het Gare de Lyon naar station Nord te gaan. Er rijdt geen trein tussen die stations. Hij moet met de metro. Zie het voor je. Een gezin, vader, moeder en 3 kinderen met veel koffers. Voor de oudste van 12 jaar een tentje en een aparte stoel. De gehuurde tent heeft van alles 4 in plaats van 5.

Hij loopt daar met een heel zwaar wagentje. Het wagentje kent hij van de bejaarde vrouwen die ermee winkelen. Zijn oma heeft er ook eentje. Hier ligt een oranje tentje op. Geleend van kennissen. Bovenop een schuimmatras met veel bubbeltjes. Licht in gewicht, groot in volume.

Vruchtbaar - Reis door Het Natuurkunstpark 2024

Dit jaar is het thema van Natuurkunstpark 2024 Vruchtbaar. Ik bezocht het park op 4 augustus en op 26 augustus nog een keer. Geïnspireerd door de kunst en de zomer ontstonden verhalen, gedichten en tekeningen. 

Het is een reisverhaal. Een voettocht door het natuurpark Lelystad. Verwonderend over alles wat ik tegenkom. De bomen, de mensen, het gras en de dieren. En natuurlijk de kunst door 11 Flevolandse kunstenaars en een 12e kunstwerk van de bezoekers aan het Natuurkunstpark.

Mammoeten en een binnenzee

Voor een dichtwedstrijd schreef ik een gedicht over een binnenzee. Een toekomstbeeld dat even ver teruggaat als vooruitwijst met alle klimaatveranderingen in het vooruitzicht.

Mammoetenzee

morgenochtend vroeg

een speels mammoetenkind springt

in de binnenzee

voor de kust achter de dijk

glimlachen zon en water

kijk hoe het jong gaat

zijn slagtanden grinniken

tegen het water

de zwembandjes om

de buitendijk hoog houdt het

klimaat wel tegen

de golfjes brabbelen licht

terug naar zon en water

niemand vreest nog iets

tot mamamammoet opdoemt

slagtanden glimmen

Merel of engel

Bij het concert zingt een merel. Het is aan het einde als toegift. De organist speelt Bach en componisten onder invloed van Bach. Dan - na het applaus - zingt de merel. Ik staar omhoog naar het instrument. Vlak onder het kerkgewelf zingt een engel. De lange zwarte haren, de oranje mondhoeken. Het klinkt hemels.

In de kerk fluiten andere merels mee. Blackbird. De zonnestralen stralen de zomerdag op het blauwe orgel. Nog mooier dan het al is. Hooguit de nachtegaal, die fluit soms mee met de Rossignol.

blonde haren

wapperen een glimlach

een oranje knipoog

Uitkijken! - of Den Treek

verborgen in grond

de omgevallen bomen

bos uit de ijstijd

de stammen ringen jaren

vol kou, vocht en regenen

een nieuwe ijstijd

wacht de stoppende golfstroom

bezwete angstdroom

het stervende hout

takken deinen dodelijk

traag op de ijswind

niemand doet er iets tegen

verlamd vliegen vliegtuigen

over de rampplek

staat het boordevol bordjes

pas op voor de wolf

Wekservice - #zkv

Ze vertelt me dat mijn nieuwsbrief haar elke zondagochtend wekt. Hij stroomt precies om 7 uur de mailbox binnen. Dat geeft een pingeltje op de telefoon die op haar nachtkastje ligt. Het is echt heerlijk wakker worden, zegt ze. Ik kan het mij niet voorstellen. Mijn telefoon is stil. Al heb ik heel lang WhatsApp-berichtjes laten pingen bij binnenkomst. Nu zwijgt mijn telefoon in alle talen.

Voorlezen

Een man die mijn verhaaltjes leest, leest ze 's zondagsmorgens bij het ontbijt voor aan zijn vrouw. Heel schattig. Ook dat kan ik mij niet zo goed voorstellen. Mijn ouders lezen elkaar de krant voor bij het ontbijt. Ik word er vooral heel onrustig van.

Sta je nou elke zondag zo vroeg op? vraagt de vrouw aan mij. Ik knik. Schrijf je het dan ook? Ik schrijf het zaterdags en dan zet ik het e-mailprogramma klaar voor zondagmorgen 7 uur. Elke zondag om 1 minuut voor 7 stuurt het programma mijn berichtje naar de 67 abonnees.

Baas in eigen e-mail

Het zijn er iets meer geweest. Blijkbaar vonden die de nieuwsbrief niet leuk meer. Ik weet de reden niet. Ieder mag lezen of niet lezen wat hij wil. Baas in eigen e-mail. Als je het zat bent, dan stop je.

een lampje knippert

bericht van mijn telefoon

kan niet antwoorden

Abonneren? Meld je aan voor mijn zondagse nieuwsbrief